N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

VIII.5-rasm. Neft emulsiyasini isitish bloki BN-M ning sxemasi.

Isitish bloki quyidagicha ishlaydi. Ajratgichdan so‘ng neft emulsiyasi nasos yordamida alangali isitgichning quvur orti bo‘shlig‘iga haydaladi. Bu yerda yonish bo‘limida (6) yondirilgan gazning issig'ligi bilan emulsiya qizdiriladi. Issiqlik o‘tish yo‘lini uzaytirish uchun quvur ortiga burama spiral joylashtirilgan. Birinchi alangali isitgichda qizdirilgan emulsiya ikkinchi isitgichga yuboriladi. Undan emulsiya taqsimlovshi kollektor (8) orqali germetiklangan tindirgich (9) ga borib tushadi. Bu yerda emulsiya neft va suvga ajraladi. Agar tindirgichdan (9) olingan neft tarkibidagi tuz 40 mg/l ni tashkil qilsa, u maxsus aralashtirgichda issiq chuchuk suv bilan aralashtiriladi va tuzsizlantiriladi.

Elektrodegidratorlar.
SN ko‘rinishidagi neft emulsiyalari elektr maydoni ta'sirida yaxshi parchalanadilar.
Elektrodegidratorlar neftni tayyorlash qurilmasidan so‘ng ishlatiladilar. Elektrodegidratorlarning eng samaradori gorizontal elektrodegidratorlardir (VIII.6- rasm). Bunda elektrodlar bir-biriga nisbatan gorizontal holda joylashtirilgan.
Emulsiya elektrodegidratorlarga taqsimlovchi kollektor (3) orqali uzatiladi. Gorizontal elektrodegidratorlarda neft emulsiyasi ishlov berishning 3 ta zonasidan o‘tadi.
Birinchi zona - balandligi 20-30 sm turib qolgan suv zonasi bo‘lib, bu yerda emulsiya yuvilib, ko‘p miqdorda qatlam suvini yo‘qotadi.
So‘ng emulsiya ikkinchi zona - turib qolgan suv bilan ikkinchi elektrod orasidagi masofaga ko‘tariladi. Undan keyin uchinchi zonaga - ikkala elektrod orasidagi kushli kushlanishli zonaga chiqadi.

VIII.6-rasm. Gorizontal elektrodegidrator sxemasi.
1-2 - elektrodlar; 3 - taqsimlovchi kollektor.

VIII.4.4. Deemulgatorlarning tasnifi va ularning
xususiyatlari
Neft emulsiyalarini parchalash uchun ishlatiladigan deemulgatorlar.
Neft emulsiyalarini hosil bo‘lishini oldini olish va hosil bo‘lgan neft emulsiyalarini parchalash uchun deemulgatorlar - sirt faol moddalar ishlatiladi. Deemulgatorlarning vazifasi suv tomchilarining yuzasidagi emulgatorlarni, ya'ni neft va qatlam suvi tarkibidagi tabiiy sirt faol moddalarni (asfalten, naften, smola, parafin) siqib chiqarishdir.
Deemulgatorlarning samaradorligi deganda deemulgatorlarning sarfi, tayyorlangan neftning sifati (uning tarkibidagi xlor tuzlarining, suvning va mexanik aralashmalarning qoldig‘i), eng past harorati va neftni tindirish vaqti nazarda tutiladi.
Deemulgatorlarning samaradorligi ma'lum bir konning suvsiz neftidan va qatlam suvidan tayyorlangan, hamda bir xil muddatda tindirilgan emulsiya namunalarida sinaladi.
Deemulgatorlarning tasnifi va ulargako‘rsatiladigan talablar.
Emulsiyalarni parchalash uchun ishlatiladigan deemulgatorlar ikki guruhga bo‘linadi:
- ionogen (suv eritmalarida ion hosil qiluvchi);
- noionogen (suv eritmalarida ion hosil qilmaydigan).
Birinchi guruhga kam samarador deemulgatorlar kiradi. Bular neytrallangan qora kontakt (NKK) va neytrallangan nordon gudron (NNG).
Ikkinchi guruhga diproksamin - 157, proksamin - 385; dissolvan - 4411, siparol, poliakrilamid kiradi.
Noionogen deemulgatorlar ionogen deemulgatorlarga nisbatan qator afzalliklarga ega. Bular quyidagilar:

1. 
   solishtirma og‘irligi kichik ( diproksamin - 157 va dissolvan - 4411 60 - 70 ⁰C haroratdagi emulsiyaning bir tonnasiga - 20 - 30g ketadi, bunda neftning suvlanganligi 1 % bo‘ladi).
   
2. 
   suvda yaxshi eriydi, qatlam suvi va neftdagi tuz va kislotalar bilan ta'sirlashmaydi, quvur va apparatlarda cho‘kindi hosil qilmaydi.
   
3. 
   NKK dan 4 - 6 marta qimmat, lekin sarfi NKK ga nisbatan yuz marta kam.
   

Deemulgatorlar quyidagi talablarga javob berishi lozim:

• 
  Emulsiya fazalaridan (neft yoki suv) birida yaxshi erishi lozim;
  
• 
  «neft - suv» tutash yuzasidagi tabiiy emulgatorlarni siqib chiqarish uchun yetarlicha sirt faollikka ega bo‘lishi lozim;
  
• 
  «neft - suv» chegarasida eng kam reagent sarfi bilan fazalararo taranglikni kamaytirish;
  
• 
  qatlam suvida koagulyatsiya qilmasligi;
  
• 
  metallarga nisbatan inert (muqarrar) bo‘lishi (zanglamasligi).
  

Shu bilan birga deemulgatorlar arzon, transport qilinishi oson bo‘lishi, harorat o‘zgarishi bilan o‘z xususiyatlarini o‘zgartirmasligi, ishlov berilgandan so‘ng neftning sifati yomonlashmasligi va turli neft - suv emulsiyalarini parchalash qobiliyatiga ega bo‘lmogi lozim.
Noionogen deemulgatorlar o‘zlarining kimyoviy xususiyatlari bilan mana shu talablarga javob beradi.
VIII.5. Shakarbuloq konida neft tayyorlash qurilmasining tahlili
Shakarbuloq neftgazkondensat koni 1991 yilda ochilgan bo‘lib, katta chuqurlikdagi konlar turkumiga kiradi. Kon 01.01.2007 yilda “Gissarneftgaz” qo‘shma korxonasi tasarrufiga o‘tgan. Konning neft, gaz, kondensat zahiralari salmoqli hajmda bo‘lishiga qaramasdan 1991-2007 yillarda undan mahsulot qazib chiqarish past sur'atlarda olib borilgan.
Shakarbuloq konida neft qazib chiqarishni ko‘paytrish uchun gaz do‘ppisi gazidan foydalanila boshlandi. Shuningdek qo‘shimcha qazib olinayotgan qimmatbaho gazni neftni tayyorlash qurilmalarida yoqib yuborishga qisqa muddat bo‘lsa ham to‘g‘ri keladi.
O‘z-o‘zidan ma'lumki yangi quduqlarni ishga qo'shish bilan neft qazib olish uchun qo‘shimcha gaz sarfi ham oshib boradi.
Shakarbuloq konida separatorlar blokini o‘rnatishdan maqsad yuqori bosimli quduqlar mahsuloti, ya'ni neft va gaz aralashmasi neft tayyorlash qurilmasiga kirishdan avval separatorlar blokidan o‘tkaziladi.
Separatorlar bloki ikkita: biri gorizontal va vertikal qurilmalardan iborat bo‘lib, suyuqlik va gazni ajratishga mo‘ljallangan qurilma. Uning sutkalik quvvati 3,0 mln m³ gazni ajraishga mo‘ljallangan. Gazni ajratish jarayoni ikki bosqichdan iborat bo‘lib, birinchi bosqich gorizontal separatorda amalga oshirildai va suyuqlikning asosiy qismi shu yerda ajratiladi.
Ma'lumki quduqdan keladigan mahsulot quvurda gazsuyuqlik aralashmasi va shuningdek gaz alohida tiqin holatida separatorga kirib keladi. Bu esa separator ichida bir turdagi muvozanat holatini yuzaga kelishiga to‘sqinlik qiladi.
Birinchi bosqich ajratishdagi bu nomuvozanatlik separatodan chiqayotgan gazni ajralgan suyuqlikning bir qismini olib ketilishini ta'minlaydi va ajratish jarayoni qisman bo‘lsada yakunlanmaydi (yoki sifatli bo‘lmaydi).
Mana shu salbiy holat yuzaga kelmasligi uchun separatorlar blokida vertikal separator joylashtirilgan.
Demak, qurilmadagi ikkinchi bosqichda, ya'ni vertikal separatorda gorizontal separatorda ajralmagan suyuqlik tomchilari ushlab qolinadi.
Separatorlar blokiga aralashma 96 atm bosim bilan kiradi va gaz 94 atm bosim bilan chiqadi. Neftsuyuqlik aralashmasi shtutser orqali 4 atm bosimga tushirilib chiqariladi. Chiqayotgan gaz “FLOWBOSS”gaz o‘lchash qurilmasidan o‘tkazilgach “SHo‘rtan” bosh inshootiga qayta ishlash uchun jo‘natiladi.
Ajralgan neft esa tovar holatiga keltirilishi uchun neftni tayyorlash qurilmasiga kirgiziladi.