N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

VIII.1-rasm. Neft va gazni bosqichli ajratishning prinsipial tarxi.
a) ikki bosqichli; b) uch bosqichli; v) to‘rt bosqichli.1 - quduq mahsuloti;
2 - separator; 3 - gazning chiqish joyi; 4 - neftning chiqish joyi; 5 - tovar neft rezervuari; 6 - neftni uzatish uchun nasos.

Neftni yig‘ish va tashishda ko‘p bosqichli ajratishni ham, uch bosqichli ajratishni ham qo‘llash mumkin. Lekin agar gazni qayta ishlash zavodi konga yaqin joylashgan bo‘lsa, uch bosqichli ajratishni qo‘llagan ma'qul.

Ajratishning birinchi bosqichida ajralgan gaz o‘zining bosimi ostida mahalliy extiyojlarga (isitish qozonxonalariga) yuboriladi. Ajratishning ikkinchi va uchinchi bosqichlarida ajratilgan gaz yog‘li gaz (ko‘p miqdorli og‘ir uglevodorodlardan tashkil topgan) bo‘ladi. Bu gaz oldin kompressor stansiyalarida siqiladi, so‘ng gazni qayta ishlash zavodiga yuboriladi.

8. 
   2. Quduqlardan qazib olinayotgan neftning tarkibi va undagi
   qo'shimchalarning salbiy ta‘sirlari
   

Konlardan qazib olinayotgan neft tarkibida organik va noorganik (СО 2 H2S) gazlar, mineral tuzlar, qatlam suvlari va mexanik qo'shimchalar bo'ladi. Bir tonna neft tarkibida qatlam suvining miqdori 200 - 300 kg bo'lib, ayrim hollarda uning miqdori 900 kg ga yetadi.
Bir tonna neft tarkibida organik gazlar miqdori 50 - 100 m³ kubni tashkil qiladi. Qatlam suvi tarkibida erigan mineral tuzlar miqdori 2500 mg gacha bo'lishi mumkin. Neft tarkibidagi mexanik qo' shimchalar qum, tuproq zarrachalaridan hamda karroziya mahsulotlaridan tashqil topgan bo'ladi. Yuqorida keltirilgan qo'shimchalar jo'natish, saqlash va qayta ishlash jarayonlariga, neftdan olinayotgan mahsulotlar tarkibiga katta ta‘sir ko'rsatadi.
Neft tarkibida suvning bo'lishi quvurda jo'natilayotgan mahsulot miqdorini oshiradi. Bu o'z navbatida tashish harajatlarini qimmatlashtiradi. Neft tarkibida suv miqdori 0,1 % bo'lgan holda ham rektifikatsiya kolonnasida neftning ko'pirishini sodir etib, texnologik jarayonning normal kechishiga salbiy ta‘sir ko'rsatadi.
Neft tarkibidagi yengil uglevodorodlar (С2 - С5) foydali mahsulot bo'lib, ular tarkibidan sanoat miqiyosida ishlatiladigan suyuq motor yog'lari, spirtlar, sintetik kauchik, o'gitlar, sun‘iy tolalar, parfyumeriyada ishlatiladigan moddalar va boshqalar olinadi. Shuning uchun ularni texnologik jarayonlarida isrof bo'lmasligini ta‘minlash va qayta ishlash uchun saqlash kerak bo'ladi.