N sh. Abdullayev, M. Z. Komilov, Q. X. Majidov, D. S. Murodov

28-rasm. Paxta chigitini tozalashda qo‘llaniladigan UOXS qurilmasi: 
1, 6, 9 – shnekli transportyor; 2 – ta‘minlagich; 3 – so‘rish quvuri; 
 4 – cho‘ktirish kamerasi; 5, 8 – vakuum klapan; 7 – inersion shopirgich;  
10 – ventilator; 11 – siklon.

---

90
Paxta  
chigiti
3
4
5
6
7
1
2
29-rasm. Ta’minlagich (Sredaz NIPKIP): 1 – aspiratsiya quvuri; 2 – havo 
oqimini rostlovchi to‘siq; 3 – nova; 4 – tarqatuvchi nova; 5 – tebranuvchi 
g‘alvir; 6 – rama; 7 – chiqitlarni tashuvchi shnek.
Moyli xomashyolarni begona aralashmalardan tozalash 
texnologiyasida ishlatiladigan qurilmalarning samarali ishlashi 
quyidagi faktorlarga bog‘liq.
1.  Xomashyo bilan bir xil miqdorda ta’minlanganlik.
Tozalash qurilmalariga berilayotgan xomashyo miqdori quril-
maning ish unumdorligidan katta bo‘lmasligi, xomashyo bilan bir 
me’yorda ta’minlanishi kerak.
Elakli tozalash qurilmalari elaklari ustidagi xomashyoning 
qalinligi 12–15 mm dan oshmasligi kerak. Agar xomashyo qalin-
ligi ko‘rsatilgan miqdordan oshsa, elaklarga og‘irlik tushib xom-
ashyoni tozalanish darajasi pasayadi.
2. Elakli tozalash qurilmalaridagi elak ko‘zlari o‘lchamining 
to‘g‘ri tanlanganligi.

---

91
Elakli tozalash qurilmalari va elak ko‘zlarining o‘lchami to-
zalanayotgan moyli xomashyoning shakli va o‘lchamiga qarab 
tanlanadi.
3.  Elaklarning qiyaligi.
Har bir tozalanadigan moyli xomashyo turiga va qurilmaning 
ish unumdorligiga qarab elaklarning qiyalik burchagi belgilanadi.
4.  Elak yuzasining holati.
Elak yuzasi tekis bo‘lishi, notekisliklar bo‘lmasligi kerak. Agar 
notekisliklar bo‘lsa, bunda xomashyo ushlanib qolib u qurilma-
ning ish unumdorligiga ta’sir etadi.
5.  Elak ko‘zlari tozalanib turilishi kerak. 
Buning uchun elaklarda maxsus mexanizmlar o‘rnatilgan 
bo‘lib ularning bir maromda ishlashini ta’minlash kerak.
6. Xomashyoning begona aralashmalar bilan ifloslanganlik 
darajasi va namligi.
Moyli xomashyoning tarkibida begona aralashmalar qancha 
ko‘p bo‘lsa va ularning o‘lchamlari hamda shakli moyli urug‘ga 
yaqin bo‘lsa, tozalanish darajasi shuncha kam bo‘ladi. Xomashyo 
va begona aralashmalar namligi ham ularni tozalanishiga ta’sir 
etadi. Namligi 10–11% dan yuqori bo‘lsa tozalanish darajasi 
kamayadi.
7.  Qurilmaning aspiratsiya rejimi.
Havo oqimida ishlaydigan tozalash qurilmalarida havo oqi-
mining tezligi xomashyo tarkibidagi moyli urug‘dan yengil 
bo‘lgan aralashmalarni havo oqimida uchirishi, moyli xomashyo-
ni esa havo oqimida uchirmasligi kerak.
3 so‘rish quvuri orqali so‘rilgan chigit 4 cho‘ktirish kamerasi-
ga keladi, cho‘ktirish kamerasida kengayish hosil bo‘lishi natijasi-
da havoning tezligi kamayadi va buning natijasida chigit kame-
raga cho‘kadi va 5 vakuum klapini orqali, 6 shpekli trasportyorga 
o‘tkazilib, tozalangan chigit ishlab chiqarishda uzliksiz uzatila-
di. Vakuum klapin chigitni bir tomonga o‘tkazib kameraga havo 
kirishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Chigit tarkibidagi yengil aralashmalar (puch chigit, momiq, 
qog‘oz, xast-xashaklar) chigitdan ajralib havo oqimi bilan 7 iner-
sion shopirgichga keladi va bu yerda havoning aylanma harakat-
lanishi natijasida markazdan qochma kuch hosil bo‘lib, havo 

---

92
tarkibidagi yengil aralashmalar cho‘kadi va 8 vakuum klapan 
orqali 9 shnekli transportyorga o‘tkaziladi.
10 ventilator orqali so‘rilayotgan havo 11 shaklga keladi va sik-
londa havo tarkibidagi chang zarralari ajratilib, tozalangan havo 
tashqi atmosferaga chiqariladi.
Bu UOXS qurilmasi tuzilishini oddiyligi va ishlatishni qu-
layligi bilan boshqa tozalash qutilmalaridan farq qiladi. Bu tip-
dagi qurilmalarni ishlab chiqarish korxonalarida ham yasash 
mumkin.