N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

Tenglashtirish -
o’ziga boshqa odamga xos bo’lgan hislar, 
mulohazalar, kayfiyatlarni o’zlashtirib olish. Turlaridan biri tahdid soluvchiga 
o’xshatish. Bu dushman uyg’otayotgan qo’rqinch hissidan qutilish uchun 
sub’ekt, yoki rolni qabul qilgan holda, yoki ob’ektning o’zini parchalagan holda 
u bilan aloqa o’rnatishini bildiradi.
Hozirgi zamon tadqiqotlari yetarlicha puxta ishlab chiqilgan «Men» 
himoya mezanizmlarini va «O’zi» mexanizmlarini chegaralashga qaratilgan. 
Birinchi holatda ob’ektga yo’naltirilgan, sub’ektning bir qismi bo’lgan, 
ikkinchisida - sub’ekt o’zi uchun ob’ekt bo’lib xizmat qiladigan tashkilot bilan 
ish ko’ramiz.
«Shaxs shakllanishi» tushunchasi ikki 
7.8. Shaxs shakllanishi va
ma’noda qo’llaniladi: 1) shaxs shakllanishi 
taraqqiyoti
uning rivojlanishi, jarayoni va natijasi
sifatida. Shaxs shakllanishi tushunchasining xuddi shu ma’noda qo’llanilishi
163

---

psixologik o’rganish predmeti bo’lib hisoblanadi, uning vazifasiga esa 
mavjud
bo’lganlarni
(mavjud, tajribada ma’lum bo’ladigan) va rivojlanayotgan shaxsda 
maqsadga yo’naltirilgan tarbiyaviy ta’sirlar sharoitida 
mavjud bo’lishi
mumkinlarni
aniqlash kiradi. Bu shaxs shakllanishini o’rganishga 
psixologik
yondoshuv
dir; 2) shaxs shakllanishi maqsadga yo’naltirilgan tarbiya sifatida.
Bu shaxs shakllanishiga doir masalalami va usullami hal etishga bo’lgan 
pedagogik yondoshuv.
Pedagogik yondoshuv jamiyatning ijtimoiy talablariga 
mos kelishi uchun shaxsda 
shakllanishi kerak
bo’lganlami aniqlashtirish 
zarurligini belgilaydi.
Inson shaxs bo’lib tug’ilmaydi, unga aylanadi. Shaxs taraqqiyoti 
bo’ysunadigan qonunlarga doir turli nuqtai nazarlar mavjud. Turli xil shaxs 
nazariyalari ko’pchilikni tashkil etadi, ulaming har birida shaxs taraqqiyoti 
muammosi o’ziga xos holatda ko’rib chiqiladi. Psixologik tahlil nazariyasi 
rivojlanishni insonning biologik tabiatini jamiyatdagi hayotga moslashuvi, 
insonda ehtiyojlami qondirishning ma’lum himoya mexanizmlari va usullarining 
ishlanmasi sifatida tushuntiradi. Xususiyatlar nazariyasiga ko’ra, shaxs 
xususiyatlari hayoti davomida shakllanadi, ulaming hosil bo’lish, o’zgarish va 
barqarorlashtirish jarayonlari 
nobiologik qonunlarga bo’ysunadi. Ijtimoiy 
ta’limot nazariyasiga ko’ra, shaxs taraqqiyoti jarayoni odamlar o’zaro 
ta’sirlashuvi 
ma’lum 
usullarining 
shakllanishi 
sifatida 
o’rganiladi. 
Umuminsoniy va boshqa noyob hodisalar bilan bog’liq nazariyalar «Men»ning 
vujudga kelish jarayoni sifatida tushuntiradilar.
Shaxs taraqqiyoti uning ijtimoiylashuvi va tarbiyasi jarayonida sodir 
bo’ladi. 
Mavjudligining birinchi kunlaridan boshlaboq, 
inson 
o’ziga 
o’xshaganlar qurshovida bo’ladi, turli xil ijtimoiy munosabatlar va o’zaro 
harakatlarda qatnashadi. Birinchi ijtimoiy tajribani oilasi sharoitida orttiradi, 
so’ngra turli jamoalar sharoitida shaxsining ajralmas qismiga aylangan sub’ektiv 
tajribani to’plab boradi. Bu jarayon, shuningdek, individ tomonidan ijtimoiy 
tajribaning faol tarzda ishlab chiqarilishi 
ijtimoiylashuv
jarayoni deb ataladi.
B.G. Ananev kontseptsiyasiga ko’ra, ijtimoiylashuv jarayoni insonning 
shaxs sifatida va faoliyat sub’ekti sifatida bunyodga kelishini ikki yo’nalishli 
i jarayon sifatida ko’rib chiqiladi. Bunday ijtimoiylashuvning yakuniy maqsadi 
' individuallikning shakllanishidan iborat bo’ladi. Individuallashtirish deganda 
aniq shaxsning rivojlanish jarayoni tushuniladi.
Ijtimoiylashuv bilan birgalikda yana bir jarayon -