N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

emotsional xususiyatlariga
emotsional reaktivlik, qo’zg’aluvchanlik, 
affektlilik, emotsional barqarorlik, umumiy emotsional tonus, emotsional 
ta’sirlanishlar kuchi va ulaming tashqi ifodalanishi - ekspressivlik taalluqlidir.
Emotsional xossalar
individning psixik ko’rinishini belgilaydilar, shaxs 
emotsional tipini tashkil etadilar. Odamlar 
emotsional, о ’ta ta ’sirchan, ehtirosli
va 
frigid
mijozlilarga bo’linadilar. Birinchisi oson qo’zg’aluvchan, emotsional 
ta’sirchan, impulsiv; ikkinchisi - o’z sezgilarini mushohada qilish, ulardan
2S0

---

zavqlanishga moyil; uchinchisi - emotsional intiluvchan, o’ta faol, maqsadga 
erishishda sabotli; to’rtinchisi - aql bilan ish ko’radilar, qayg’urish hissi ularga 
yot.
Hissiyotlar va sezgilaming yuzaga kelishi va so’nishi shartli refleks 
shakllanishining barcha qonuniyatlariga bo’ysunadi.
Biror ob’ektga nisbatan ishlab chiqilgan sezgilar ma’lum darajada bir jinsli 
ob’ektlar sinfiga ko’chirib o’tkaziladi. SHunday qilib, sezgilar qonuniyatlaridan 
bin ulaming umumlashtirilganligi va 
ko ’chirib o ’tkazish
imkoniyati 
hisoblanadi. Boshqa qonuniyat - sezgilaming davomli seskantiruvchilar ta’sirida 
sustlashishi.
Xuddi shunday sevimli qo’shiq hadeb tinglansa, yoqmay qolishi 
mumkin; juda ko’p marta takrorlanadigan hazil kulgili bo’lmay qoladi.
Ijobiy hissiyotlar kabi, salbiy hissiyotlar ham so’nishga moyil bo’ladi. 
Odam ma’lum darajada turli vaziyatlarga, shuningdek, salbiy ta’sirlar (badbo’y 
hid, xunuk manzara, noqulay sharoitjlarga ham ko’nikadi.
Turli seskantiruvchilar ta’sirida yuzaga keladigan turli segilar o’zaro 
taqqoslanadi va bir-biriga ta’sir ko’rsatib, 
o ’zaro ta ’sirlashadi.
Biror shaxsning 
xunuk harakatidan, xuddi shunday vaziyatdagi boshqa shaxsning oliyjanob 
harakati solishtirilganida taassuf hissi kuchayadi, qoniqish hissi qoniqmaslik 
hissidan so’ng kuchliroq seziladi. Insonning taqdiri, azob-uqubatlari qanchalik 
og’ir, muvaffaqiyatsizliklarining yakun topishi shunchalik quvonch bilan idrok 
qilinadi - bu 
sezgilaming keskin qarama-qarshiligi.
Sezgi qonuniyatlaridan biri - ulaming 
jamlanishi.
U yoki bu ob’ekt 
tomonidan muntazam ravishda hosil qilinadigan sezgilar to’planib, jamlanadi. 
Buning natijasida insonda ota-onaga, do’stga, qadrdon yurtga nisbatan muhabbat 
va ehtirom mustahkamlanadi. Salbiy kechinmalar (hayotiy qiyinchiliklarjning 
to’planishi affekt holatiga tashqi tomondan ahamiyatsiz bo’lgan voqeadan juda 
kuchli ta’sirlanishga olib kelishi mumkin.
Emotsional holatlar 
o ’rin almashishi
mumkin. Xuddi shunday, biror 
faoliyatdagi muvaffaqiyat boshqa faoliyatdagi muvaffaqiyatsizlikning o’mini 
bosishi mumkin.
Hissiyotlaming yana bir qonuniyati - ulaming 
o ’zgaruvchanligi
hisoblanadi. Biror ob’ekt yuzasidan qondirilmagan hissiyotlar boshqa 
ob’ektlarga (barchaga «zarar o’mini to’ldirish» hodisasi) o’tkazilishi mumkin.
Ambivalentlik
- lotincha har tomonlama kuchga ega ma’nosini anglatib 
kishining bir ob’ektning o’ziga nisbatan bir vaqtning o’zida paydo bo’ladigan 
bir-biriga qarama - qarshi emotsional irodaviy holatdir.
Hissiyotda ambivalentlik bu rohatlanish va azoblanishni birga qo’shilib va 
biri ikkinchisiga o’tib ketmaydigan emas, balki bunda birga bo’lish
281

---

kechiriladigan hissiyotning zarur xarakterli sifatlaridan birini tashkil qiladi. 
Masalan, rashk hissida muhabbat va nafrat.
Hissiyot va sezgilaming yana bir qonuniyati - bu 
psixosomatik