|
15.1. Ijtimoiy injeneriya mohiyati.
15.2. Ijtimoiy obyektni modellashtirish.
15.3. Ijtimoiy rejalashtirish.
15.1. Ijtimoiy injeneriya mohiyati
Sotsiologiyada ilmiy asosalangan savollar va umumiy qayta ta‘lim tashkilotlarining mashg‗ulotlari ijtimoiy injeneriyaga yondashish orqali rivojlanish va ishlatish bilan bog‗liqdir. Bunday ijtimoiy faoliyat yo‗nalish doirasida alohida usul va metodlar ishlab chiqiladi va ular nafaqat tadqiqot olib borishga, balki jamiyat hayotidagi aktual muammolarini yechishda faol qatnashish imkoniyatini beradi. Sotsiologiya tuzilmasida ijtimoiy injeneriya to‗rtinchi tashkiliy blokni tashkil qiladi. Agar biz to‗rtta blokni tibbiyot nuqtayi nazardan qaraydigan bo‗lsak:
I blok (fundamental nazariya) - odam umumiy anatomiyasi.
blok (tarmoq sotsiologik nazariyasi) - odamning alohida organlarini o‗rganuvchi.
III blok (sotsiologik tadqiqot metodlari) - diagnostika metodlari. IV blok (ijtimoiy injeneriya) - kasallikni davolash usullari.
«Ijtimoiy injeneriya» termini birinchi bo‗lib R.Paumning «Falsafa huquqiga kirish» asarida uchraydi (1922-y.). Bu terminga yanada aniqlikni Karl Popper kiritdi. U ilmiy hayotga «ijtimoiy texnologiya» tushunchasini ham kiritdi. O‗zining fikrlarini XX asrning 30-40 yillarida nashr qilingan «Tarix kambag‗alligi» va «Ochiq jamiyat va uning dushmanlari» kabi ishlarida bayon etdi. K.Popper «utopiyalashgan
240
ijtimoiy injeneriya» va «bosqichma-bosqich ijtimoiy injeneriya» o‗rtasidagi aniq chegarani ko‗rsatdi. U jamiyatni qayta tashkillashtirish uchun «bosqichma-bosqich», «yumshoq» metodlarga asoslangan holda ta‘sir etish kerak, degan fikr bilan chiqqan. Uning konsepsiyasi marktsistik metodologiyaga, ya‘ni radikal, katta hajmdagi, zo‗rlash metodikalariga qarshi qo‗yilgan edi va ushbu metodlarni
«utopiyalashgan ijtimoiy injeneriya» deb atagan. Shuning uchun uning ushbu fikrlari, dunyoqarashi bizning mamlakatimizda mashhur emas edi. K.Popperning asosiy qarshiligi shundan iborat ediki, katta hajmdagi ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish uchun zo‗rlashni chetlab o‗tish mumkin emas, undan diktatura kelib chiqadi. K.Popperning utopiyalashgan ijtimoiy injeneriyaga qarshi aytgan quyidagi fikrlari bilan tanishsak: Qayta qurish (jamiyatni) - bu katta ish (meropriyatiya) va ko‗pchilikka ko‗p vaqtga noqulaychilikni, albatta, olib keladi. Shuning uchun utopiyalashgan injeneriya tarafdorlari ko‗pgina da‘volarni chetlab o‗tishga majbur bo‗lishadi Bundan tashqari asoslanmagan da‘volarni yo‗q qilish, uning xizmat vazifasi bo‗lib
qoladi.
Utopiyalashgan injeneriya butun jamiyatni rejalashtirishga (ratsional ravishda) da‘vat etadi, lekin hozirda ushbu turdagi rejalashtirishni amalga oshirish uchun bizning imperik bilimlarimiz, tajribamiz yo‗q. Hozirgi paytda katta hajmdagi injeneriya uchun kerak bo‗ladigan sotsiologik bilimlarimiz mavjud emas. Ammo tajriba yetishmasligi natijasida ko‗plab xatoliklar qilinishi mumkin va bu holatni uzoq va mashaqqatli jarayon bilan, boshqacha aytganda, sekin-astalik, injeneriya yo‗li bilan yo‗q qilishimiz mumkin. Bosqichma-bosqich injeneriyasi Popperning inson faoliyatining alohida tarmog‗iga, alohida tashkilotlarga, institutlarga tegishli bo‗lgan oddiy ijtimoiy loyihalarni amalga oshirishni ko‗zda tutadi. Mabodo ushbu loyihalaridan biri «sinsa», undan ko‗riladigan zarar katta ijtimoiy muammolarni keltirib chiqarmaydi.
241
Rossiyada ijtimoiy injeneriyaga yondashuv XX asrning 20-yillarida kirib kela boshladi va Rostov, Bershteyn, Kerjenseva nomlari bilan bog‗liq va 1960-yillar o‗rtalaridan ijtimoiy injeneriya faoliyati, usullarini rivojlantirish borasida quyidagi yo‗nalishlarda ishlar olib borildi:
ijtimoiy rejalashtirishning nazariyasi va ahamiyati;
regionlar, jamiyat hayoti, tarmoqlar bo‗yicha kompleks dasturlar ishlab chiqilishi (1970-yillar);
ijtimoiy loyihalashtirish (EVM - 1970-1980-yillar);
boshqaruv va boshqa turdagi maslahatlar (1980-yillar);
innovatsiyalarga asoslangan o‗yin texnik faoliyatlar, qiyin ijtimoiy muammolarni yechish uchun aqliy faoliyat jarayonlarini tashkillashtirish (1980-yillar).
Demak, yuqoridan kelib chiqqan holda, sotsiologiyaning ijeneriylashtirish funksiyasi - asosiy funksiya. Uning amalga kiritilishi faoliyat subyektlariga ilmiy asoslangan boshqaruv qarorlarini berish va tashkil qilishda namoyon etadi. Ijtimoiy injeneriyaga yondashuv chuqur tahlil asosida ijtimoiy reallikni tashkil etish, jahon tajribasi darajasida ijtimoiy loyihalarni ko‗rish imkonini beradi.
Ijtimoiy injeneriya faoliyati quyidagi ketma-ket mantiqiy bog‗langan jarayonlardan iborat bo‗ladi:
real mavjud bo‗lgan obyektiv diagnostika;
ijtimoiy konstruktsiyalarni modellashtirish va eksperimentlar o‗tkazish, yangi holatdagi ijtimoiy loyihalarni ishlab chiqish;
loyihaga monand ijtimoiy rejalashtirish;
innovatsiyalashgan ijtimoiy texnologiyalar yordamida loyihani amalga oshirish;
boshqaruv sotsiologiyasi.
Ijtimoiy diagnostika vositalari ijtimoiy obyektlarning holatini baholashga yo‗naltiriladi. Sotsiologik diagnostikani odatiy sotsilogik
242
tadqiqotdan asosiy farqi shuki, tadqiqot obyekt haqida yangilik yaratish, diagnostika esa obyekt holatini tavsiflash va uning xatti-harakatini bashoratlash. Obyektni tavsiflash umumiy holatda olib boriladi. Shunday diagnostikaning asosiy maqsadi o‗rganilayotgan obyektning samaradorligini oshirish hisoblanadi. Bu boshqaruv muhitining ijtimoiy diagnostikasini qo‗llash orqali tushuniladi.
Ijtimoiy injeneriyaning asosiy metodlari ijtimoiy loyihalashtirish metodi hamda bashoratlash metodi hisoblanadi.
Ijtimoiy bashoratlash metodida quyidagi vazifalar amalga oshiriladi:
Oriyentirlik vazifasi ijtimoiy obyektning real rivojlantirish tendensiyasini aniqlaydi.
Normativ funksiya loyihaning ehtiyojini aniqlash va uni qo‗llash imkoniyatini baholash.
Ogohlantiruvchi vazifa, o‗rganilayotgan tizimning kamchiliklarini tavsiflab berish.
Ijtimoiy bashoratlashni vaqt bo‗yicha quyidagi tavsiflarga bo‗lish mumkin:
1 yilgacha - operativ bashoratlash;
1 yildan 5 yilgacha - qisqa muddatli bashoratlash;
5 yildan 15 yilgacha - o‗rta muddatli bashoratlash;
30 yildan yuqori - uzoq muddatli bashoratlash
Do'stlaringiz bilan baham: |
