N. R. Yusupbekov, D. P. Muxitdinov texnologik jarayonlarni modellashtirish va

1.3.3.  Modelni algoritmlash va uni mashinali amalga 

oshirish

Modellashtirishning  ikkinchi  bosqichida -  modelni  algoritmlash 

va  uni  mashinali  amalga  oshirish  bosqichida  -  birinchi  bosqichda 

shakllangan matematik model,  konkret mashinali  modelga aylanadi. 

S  tizimni  ishlash  jarayonining  M

m

  mashinali  modeli  ko'rinishida 

g‘oyalar  va  matematik  sxemalami  amalga  oshirishga  yo‘naltirilgan 

bu  bosqich amaliy faoliyat bosqichini  ifoda etadi.

Modelning  algoritmlash  va  mashinali  amalga  oshirish  nimbos- 

qichlarini  ko‘rishdan  avval,  modellashtirish  algoritmlarini  qurish- 

ning asosiy tamoyillari va ulami  ifoda etish shakllarida to‘xtalamiz.

S  tizimning  ishlash  jarayonini  R  -  o‘lchovli  fazoda  uning 

holatlarini 

z = z(zj(t),  z

2

(t),...,  z R(t))

 

ketma-ketli  almashish  sifatida 

ko'rish  mumkin.  Ma'lumki,  tadqiq  qilinayotgan  S  tizimning  ishlash 

jarayonini  modellashtirish  masalasi 

z

 

funksiyalami  qurishdir  va 

ushbu  funksiyalar  asosida tizimning  ishlash jarayonini  qiziqtiruvchi 

tavsiflar  hisobini  bajarish  mumkin.  Buning  uchun 

z

 

funksiyani 

o'zgaruvchilar,  parametrlar  va  vaqt  bilan  bog‘lovchi  bog‘liqliklar 

hamda 

t = t0 

vaqt 

lahzasining 

z 

= 

z (z x(t°),  z

2

(t0),...,  z R(t0)) 

boshlang‘ich  shartlari bo‘lishi kerak.

Qandaydir  SD  determinanlangan,  tasodifiy  omillari  bo‘lmagan, 

ya’ni 

z°=@ (z°,x, t) 

ko‘rinishida  bunday  tizimning  holatlar 

vektorini  aniqlash  mumkin  bo‘lgan,  tizimning  ishlash  jarayonini 

ko‘rib  chiqamiz.  Unda  t0 + jAt  vaqt  lahzasida  jarayon  holatini 

ma’lum  boshlang'ich  shartlar  bo'yicha  matematik  model  bog'liq- 

liklaridan  bir  xil  aniqlash  mumkin.  Bu  tizimni  ishlash jarayonining 

modellashtirish  algoritmini  qurishga  imkon  beradi.  Buning  uchun 

/   modeli  bog‘liqliklarini  shunday  ko‘rinishga  o ‘zgartiramizki, 

/ = 1,  R  qiymatlari  bo‘yicha  z,(/+At),  z2(t+/St),...,zR(t+/St)  larni 

lii'ioblash qulay bo‘lsin, bunda,  z< .t. Boshlang‘ich  lahzada t0  vaqtni 

kn'i'.uliuligan  tizimli  vaqtning  hisoblagichini  tashkillashtiramiz.  Bu 

liili/u  iiclnm  z,(r0) = z,°  At  vaqt  intervalini  qo‘shamiz,  unda 

hisoblagich  q = /0 + Ar  ni  ko‘rsatadi.  Endi  zt(t + St)  qiymatlarini 

hisoblaymiz.  Kcyin  t2 =f, + At  vaqt  lahzasiga  o ‘tamiz  va  h.k.  Agar

33

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

At  qadam yetarli  kichik bo‘lsa,  unda shu  yo‘l  bilan  z  ning taxminiy 

qiymatlarini olish  mumkin  bo‘ladi.

SR  stoxastik tizimning  ishlash jarayonini  ko‘rib  chiqamiz,  ya’ni 

tasodifiy  omillar  ta’sir  ko‘rsatadigan  tizimni  .  Bunday  tizim  uchun 

r<.t  vaqt  lahzasida  z  jarayonning  holatlar  funksiyasi  va  model 

bog‘liqliklari 

t + At 

vaqt 

lahzasida 

zt(t + At) 

uchun 

faqat 

ehtimolliklar taqsimlanishini  aniqlaydi.  Umumiy holda ehtimolliklar 

muvofiq  taqsimlanishi  bilan  berilayotgan  z°  boshlang‘ich  shartlari 

tasodifiy  bo‘lishi  ham  mumkin.  Bunda  modellashtirishtiruvchi 

algoritmning  strukturasi  stoxastik  tizimlar  uchun  asosan  oldingiday 

qoladi. 

Faqat