N nafas a’zolarining xastaliklari turlicha bo‘lib, mustaqil g‘olda yoki boshqa patolo

N.1.Nafas a’zolarining xastaliklari turlicha bo‘lib, mustaqil g‘olda yoki boshqa patolo-

giyalarning asorati yoki yo‘ldosh kasallik sifatida ko‘p uchraydi. Nafas olish jarayoni

uzunchoq miyada joylashgan nafas markazi orqali boshqariladi. Bu markazning faolligi

qondagi karbonat angidridi miqdoriga bog‘liq,chunki CO2 nafas markazini bevosita

qo‘zg‘atadi Bundan tashqari nafas markazi reflektor yo‘l bilan (karotid koptokchasidagi

ximioretseptorlar) ham qo‘g‘oladi. Nafas a’zolari funksiyasiga ta’sir ko‘rsatuvchi vosi-talar

quyidagi guruxlarga bo‘linadi:

1.Nafas olishni kuchaytiruvchi (stimullovchi ) vositalar;

2.Yo‘talga qarshi vositalar;

3.Balg‘am ko‘chiruvchi vositalar;

4.O‘pka etishmovchiligida (o‘pka shishida ) qo‘llanuvchi vositalar;

5.Bronxial astma xastaligida qo‘llanuvchi vositalar.

N.2.Ushbu gurux preparatlarning balg‘am ko‘chirish xossasi ichilgandan so‘ng (rezorbtiv ta’sir)

bronx bezlarining maxsuloti tarkibida ajralgandan so‘ng yuzaga chiqadi.Unda ular bezlar

sekretsiyasini oshiradi va balg‘am suyuqlashadi. Shu bilan bir qatorda ular ta’sirida bronx

epiteliysini kipriksimon o‘simtalarining xarakati kuchayadi, balg‘am xalqum to-mon tezroq

suriladi. Demak, mukolitik preparatlarning asosiy xossasi balg‘amni suyul-tirish (eritishdan)

tufayli, uning yopishqoqligini kamaytirishdan iboratdir. SHu sabab-li bu gruxga ba’zi

fermentlar ham kiradi. Lekin mukolitik preparatlarning ta’sir me-xanizmi har xil

bo‘lganligidan ularning samaradorligi balg‘am turiga ko‘ra bir xil emas. O‘pka xastaliklari

tabobat amaliyotida ko‘p uchraydi, shuning uchun yuqori nafas yo‘llarini balg‘amdan xalos

etish katta axamiyatga ega. Buning uchun juda ko‘p preparatlar tavsiya etil gan bo‘lib,

statsionar va ambulator amaliyotda xam keng qo‘llaniladi.

Acetylcysteinum . Sistein aminokislotasining xosilasi, kuchli mukolitik ta’sirga ega.

Balg‘amni suyuqlashtirib, yallig‘lanishni kamaytiradi. Bir vaqtning o‘zida yiringni ham

suyultiradi.- 269-

Ta’sir mexanizmi: preparat tarkibidagi erkin sulfgidril radikallar (SH) balg‘am tar-kibidagi

nordon mukopolisaxaridlarning disulfid bog‘larini uzib tashlaydi, natijada mukoproteinlar

depolimerazatsiyalanadilar va balg‘amning qovushqoqligi kamayadi. Prepa-ratni ingalyasiya

yo‘li bilan traxeyaga kiritiladi, agar iloji bo‘lmasa (bexush, koma, nafas yo‘llarining

travmasi) mushak ichiga kiritiladi .

Qo‘llashga ko‘rsatmalar: quyuq balg‘am ajralishi bilan kechuvchi o‘pka va nafas

yo‘llarining xastaliklarida, ayniqsa yiring aralashgan xollarda masalan: o‘tkir va surunkali

bronxit lar, zotiljam, bronxoektaziya, mukovissidoz, yiringli bronxitlar bilan asoratlangan

bronxial astma, o‘pkada operatsiyadan keyingi davrda asoratlarni oldini olish uchun.

Bronxografiyadan keyin kontract moddani ajralishini tezlashtirish uchun.

Noxush ta’siri:ba’zan ko‘ngil aynash (preparatning o‘ziga xos xidi tufayli) yoki bronxo-

spazm chaqirish mumkin.

Davomli qo‘llanganda jigar va buyrak funksiyasini nazorat qilish kerak.O‘pkadan qon ketish

xavfi bo‘lganda, buyrak va jigar xastaliklarida extiyot bo‘lib qo‘llash kerak. Preparat metal

buyum va asboblarga tegsa sulfidlar xosil qiladi. SHu sababli shisha idishlardan foydalanish

kerak. Atsetilsistein MITdan yaxshi suriladi lekin preparatning juda ko‘p qismi (90%) jigarda

tez parchalanib ketadi. Atsetilsistein jigarda parcha-lanib aktiv metabolit sistein xosil

bo‘ladi.U safro tarkibida ajraladi. SHuning uchun ingalyasiya, ba’zan parenteral yo‘l bilan

kiritiladi.Ushbu preparatni antibiotik va proteolitik preparatlar bilan birga qo‘shib qo‘llash

mumkin emas, chunki preparat inaktivasiyaga uchraydi. Xozirda davomli ta’sirli, ichiladigan

atsetilsistein- long sintezlangan.

KARBOTSISTEIN (mukodin, bronxokod) preparati tuzilishi va ta’siri bo‘yicha atsetil-

sisteinga o‘xshash.

Bromhexinum- sintetik modda.Shilliq tarkibidagi mukoprotein va mukopolisaxarid

tolalarini depolimerizatsiyalab balg‘amni suyultiradi va qovushqoqligini kamaytirib

ajralishini osonlashtiradi. Bundan tasho‘ari kuchsiz darajada yo‘talni kamaytiradi. Ikkala

preparat xam o‘pka alveolalari

da surfaktant, immunologbulin G, lizotsim miqdorini

oshiradilar.Parenteral, enteral va ingalyasiya yo‘li bilan qo‘llash mumkin. MIT dan yaxshi

suriladi lekin biologik o‘zlashtirish (ya’ni preparatning ta’sir ko‘rsatadigan a’zoga etib

boruvchi qismi ) kam taxminan 20%, chunki tez parchalanadi, asosan jigarda faol meta bolit

ambroksolga aylanadi.

Дилором:

3-yotalga qarwi dori moddalarga kodein ,etilmorfin ,libeksin ,glautsin va tusurek kabilar kiradi.

Yotalga qarwi dorilar tasir mehanizmiga kora 2 ga bolinadi:1- yotal qoldiruvchi narkotik moddalar ( uzunchoq miyadagi yotal markaziga tinchlantiruvchi tasir korsatadi )

2- yòtal qoldiruvchi narkotik bolmagan dorilar ( yotal refleksining periferik qismiga , bronxlarga anastetik tasir korsatib yotal refleksining markaziy qismiga impuls otishiga tosqinlik qiladi va narkotik moddalarga ohwab tobelik paydo qilmaydi).

4- Nafas analeptiklari tasir mehanizmiga kora 3guruhga bolinadi

1bevosita nafas markaziga tasir etuvchi moddalar ,

2 reflektor tasir etuvchi moddalar ,

3aralash tasir mehanizmiga ega moddalar .

Nafas analeptiklariga quyidagi dorilar kiradi:kofein ,bemegrid ,etimizol ,lobelin ,sititon ,kordiamin kamfora va sulfokamfokain.

5-javob. Surfaktant o'pka alveolalarini rostlaydigan va ularni yopishishidan saqlaydigan modda, fosfolipidlardan iborat. Bu modda homiladorlikning 20-24 haftasidan boshlab, II tur alveotsitlarda hosil bo'ladi. Homila tug'ilishi bilan birinchi nafas olishda surfaktant tufayli alveolalar rostlanib, nafas olishga hozirlanadi. Agar uning miqdori kamaysa, bu holat bola vaqtidan oldin, chala tug'ilganda, gipoksiya, gipotermiya, atsidozlarda alveolalar to'g'rilanmay, puchayib qoladi va chaqaloqlarda o'ziga xos nafas yetishmovchiligi paydo bo'ladi. Bola to'xtab-to'xtab nafas oladi, keyin esa nafasi butunlay to'xtab qoladi. Surfaktant hosil bo'lishini oshiruvchi vositalarga glyukokortikoidlar, etimizol, bromgeksin va eufillin kiradi.

Rp.: Aethimizolumi 1% 2 ml

D.t.d. N 5 in ampullis

S. Onalarga 1 marta 200ml suyultirib venaga yuborilsin.

Rp.: Euphillinumi 24% 1 ml

D.t.d. N2 in ampullis

S. Onalarga 250 mg m/i tug'ishdan 3 kun oldin, 2 marta.

6-javob. Etimizol gipotalamus markazlariga ta’sir ko‘rsatib, gipofizdan AKTG ajralishini oshiradi, AKTG esa buyrak usti bezidan glyukokortikoidlar ajralishini kuchaytiradi, glyukokortikoidlar o‘z navbatida surfaktant hosil bo'lishini oshiradi. Etimizolni bo'lajak onaga tug‘ish davri oldidan hamda yangi tug'ilgan chaqaloqqa qo'llash mumkin.

Rp.: Tab. Aethimizolumi 0.1

D.t.d. N 6

S. Onalarga tabletka ichishga, kunda 1 mahal