N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

kartellar 
ishlab chiqarish m asalalari, narxlar, 
tovarlam i sotish, ishchi kuchini yollash va shu kabi m asalalar b o 'y ich a kelishuvga 
asoslanib faoliyat yuritadi.
Intcgratsining bu shaklida korxonalar m ustaqillikni saqlab qolgan holda 
kooperatsiya asosida birlashadilar.
S indikat 
- tijorat faoliyatini (ta'm in o t, buyurtm alam i taqsim lash, xom ashyo 
sotib olish, m ahsulot sotish, bahoni shakllantirish) ham korlikda tashkil qilishga 
asolangan birlashm adir. Sindikat tarkibiga kiruvchi k o rxonalar huquqiy ham da 
x o 'ja lik yuritish m ustaqilliklarini saqlab qoladilar.
T rcstlar 
yuqori darajada m arkazlashganligi bilan ajralib turadi. U ning 
tarkibiga kiruvchi korxonalar ishlab chiqarish, tijorat va huquqiy m ustaqilliklarini 
y o 'q o tib , yagona reja asosida faoliyat yuritadi.
X oldinglar 
ishtirokchilam ing m oliyaviy im koniyatlarini birlashtirish va 
m uvofiqlashtirish ham da ishlab chiqarish quvvatlari bilan vaizifalam i tezkor 
ravishda am alga oshirish im konini beruvchi boshqaruvning sam arali shaklini 
ifodalaydi.
O 'z tarkibidagi aksiyadorlik jam iy atlam i nazorat paketlarini egallash bilan 
korporatsiyalar xolding kom paniyalariga aylanadi. X olding iborasi inglizcha 
«holding» 
so 'zid an
olingan 
b o 'lib , 
ega 
m a'n o sin i 
beradi. 
X oldinglar 
ishtirokchilam ing m oliyaviy im koniyatlarini birlashtirish va m uvofiqlashtirish 
ham da ishlab chiqarish quvvatlari bilan vaizifalam i tezkor ravishda am alga 
oshirish im konini beruvchi boshqaruvning sam arali shaklini ifodalaydi.
A ktivlari tarkibiga boshqa korxonalarning aksiyalari nazorat paketlari 
kiradigan ochiq turdagi aksiyadorlik jam iyati xolding xisoblanadi.
Integratsiya 
jaray o n larin i 
am alga 
oshiruvchi 
korxonalar 
quyidagi 
m aqsadlam i k o 'zlaydi:
• resurslardan yanada sam araliroq foydalanishga erishish;
24

---

• kooperatsiya asosidagi aloqalarini yangilash va m ustahkam lash;
• m am lakatdagi korxonalam ing tashqi bozorga chiqishi;
• ishlab chiqarishga investitsiyalam ing yangi shakllarini ja lb etish;
• ichki va tashqi bozordagi raqobatda niuvaffaqiyat qozonish m aqsadida 
narx va sotish b o 'y ic h a yagona siyosat yuritish.
H ar bir ishlab chiqarish korxonasi ishlab chiqarish bo 'lin m alari, boshqaruv 
idoralari va korxona xodim lariga xizm at k o 'rsatu v ch i tashkilotlardan iborat 
b o'ladi. Tuzilm a (struktura) tushunchasini korxonaning tarkibi, tuzilishi sifatida 
k o 'rib chiqish m um kin. K orxona qanchalik yirik b o 'lsa , uning ishlab chiqarish 
tuzilm asi shunchalik m urakkab b o 'lad i.
Sanoat korxonalarining um um iy va ishlab chiqarish tuzilm alari mavjud.
Ishlab chiqarish b o 'g 'in la ri, korxona boshqaruvi ham da xodim larga xizm at 
ko 'rsatu v ch i tashkilotlar, u lam ing m iqdori, kattaligi va egallab turgan m aydoni, 
xodim larining soni va ishlab chiqarish im koniyatlari korxonaning um um iy 
tuzilm asini ifodalaydi.
Ishlab chiqarish tuzilm asiga asosiy, yordam chi va xizm at k o 'rsatish
jarayonlari am alga oshiriluvchi sex va uchastkalar kiritiladi. Ishlab chiqarish 
tuzilm asi korxona um um iy tuzilm asining bir qism idir. U sex, uchastka va xizm at 
ko'rsatuvchi x o 'ja lik la r shaklidagi ishlab chiqarish b o 'lin m alarid an iborat b o 'la d i 
ham da ulam ing m ahsulot ishlab chiqarish jaray o n id ag i o ’zaro m unosabatlarini, 
m ehnat bilan band b o 'lg a n xodim lari soni, asbob-uskunalari qiym ati, egallab 
turgan m aydoni va h u d u d iy jo y lash u v in i aks ettiradi.
A sosiy sexlarda va 
ishlab chiqarish 
uchastkalarida ishlab chiqarish 
jarayonining asosiy - xom ashyo va yarim tayyor m ahsulotlam i tayyor m ahsulotga 
aylantirish bosqichi yoki m ahsulot, yo uning b ir qism ini tayyorlashning bir qator 
bosqichlari am alga oshiriladi (m uzlatkichlar sexi).
Y ordam chi sexlar asosiy ishlab chiqarishni asbob-uskunalar va energiya bilan 
ta'm inlaydi ham da uskunalam i ta'm irlash (ta'm irlash , uskunalar, m odel sexlari va 
boshqalar) vazifalarini bajaradi.
X izm at k o 'rsatu v ch i sex va x o 'jalik lar tarkibiga korxonaning infratuzilm asini 
(om bor va transport b o'linm alari, uy-joy-kom m unal xo 'jalig i, oshxona, sanatoriy 
va hokazo)tashkil qiluvchi b o ’linm alar kiradi.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish tuzilm asining uch xil turi majud: