Н. Маҳмудов, А. Нурмонов Ўзбек тилининг

китоб, китобни ўқимоқ; -) икки киши, бир қаича болалар; 3) юрагини олмоқ, 
оғзи очилмоқ. 
Буларнинг биринчиси эркин сўз бирикмалари, иккинчиси боғлик сўз 
бирикмалари, учинчиси эса фразеологик бирикмалардир. 
Ҳар бир сўз бирикмаси мазмуний яхлитлик ва грамматик жиҳатдан шаклланиш 
хусусиятига эга. Сўз бирикмасидан фарқли равишда бошқа барча бирикувл; ; 
сўзнинг кенгайиши ҳисобланади. 
Тил бирлиги сифатида бир қатор сўзлар кўп маънолидир. Кўп маънолилик 
ахборот учун зарур бўлган тил белгилари миқдорини тилда ўта кўпайиб 
кетмаслигин, алоқа воситаси сифатидаги тилнинг саноқли бирликлар билан 
чексиз ахборот ташиш имкониятига эга бўлишгни таъминлайди. 
Сўзларнинг тобе алоқасида тобе вазиятдаги сўз фақат биргина маъноси билан 
ҳоким сўзга боғланади. Демак, сўзларнинг нутқ жараѐнида ўзаро бирикуви тобе 
вазиятдаги сўзни қайси маънода қўлланаѐтганлигига ойдинлик киритади. 
Масалан, деразаиинг кўзи, узукнинг кўзи, будоқнинг кўзи ва бошқалар. 
СЎЗ БИРИКМАСИНИНГ ШАКЛ ВА МАЗМУНИ 
Сўз бирикмаси ҳам маълум грамматик шаклга ва ўз грамматик маъносига эга. 
Сўз бирикмасидаги ҳоким сўзнинг шакллар тизими шу сўз бирикмасининг 
парадигмасини ҳосил қилади. Маълум грамматик парадигмани ҳосил қилувчи 
сўзлар бир сўзнинг турли шакллари саналганидек, маълум парадигмага кирувчи 
сўз бирикмалари ҳам бир сўз бирикмасининг турли грамматик шакллари 
ҳисобланади. 
Сўз бирикмаси парадигмасида бош шакл сўз бирикмасини шакллантирувчи сўз 
туркумининг бош шакли ҳисобланади. Масалан: ширнн олма, шнрин олманиш, 
ширнн олмани ва богшқалар. Сўз бирикмалари парадигма аъзоларининг миқдори 
ҳоким сўзининг гапдая сўз туркумидан ифодаланишига кўра хилма-хилдир. Сўз 
бирикмалари парадигмасининг энг мураккаби феълли сўз бирикмаларидир. Энг 
оз парадигма аъзоларига эга бўлган сўз бирикмаси равишли сўз 
бирикмаларидир. Уларда бош шакл билан қиѐсий даража шакли бир 
парадигмани ҳосил қилади. 
Гапдан ташқарида сўз бирикмаси парадигмасининг бош шакли олинади.
Сўз бирикмаси шаклини бўлиш боғли нутқда сўз
1
бирикмаси ҳоким
компонентининг бошқа сўзга алоқасини, унинг гапдаги вазифасини
англашга ѐрдам беради.