N. M. Kayumova


Sharq mutafakkirlarining iqtisodiy



Download 18,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet132/423
Sana28.06.2021
Hajmi18,65 Mb.
#103948
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   423
Bog'liq
Maktabgacha pedagogika F.Qodirova 2019

Sharq mutafakkirlarining iqtisodiy

 

tarbiya haqidagi qarashlari

O'rta  asrlarda  yashab  ijod  etgan  olim  va  mutafakkirlar 

o'z  ilmiy  asarlari  orqali  mamlakat  rivojida  iqtisodiyotning 

ahamiyati, rolini falsafiy jihatdan yoritib berdilar.

248



Eramizdan  oldingi  mingginchi  yillarning  o'rtalarida  eng 

qadimgi  ajdodlarimiz  tomonidan  qahramonlik  mavzusidagi 

juda ko'p afsonalar, rivoyatlar aytilgan bo'lib, ular zardushtiylik 

dinining muqaddas kitobi "Avesto”da kiritilgan.

"Avesto”da  insonning  barkamol  bo‘lib  yetishishida  uning 

so'zi,  fikri,  ishi  birligiga  katta  e'tibor  qaratiladi.  "Avesto"da 

mamlakatni iqtisodiy jihatdan ta'minlashda asosan:

-  Shahar va qishloqlarni obod qilish;

-  Bog'larni ko'paytirish;

-  Chorva va yaylovlarga e'tibor berish;

-  Kishilarni madaniy turmush tarziga undash g'oyalari o'rin 

egallaydi.

Shuningdek:

-  yer, suv, zamin;

-  kiyim-kechak;

-   oziq-ovqatlarni  toza  tutish  va  saqlashga  e'tibor  berish 

lozimligi 

ta'kidlanadi. 

Zardushtiylik 

ta'limotida 

inson 

shaxsining takomili, tabiatni muhofaza qilish, o'z ehtiyojlarini 



qondirish  me'yorlarini  tarbiyalash  masalalari  o'rin  egallaydi. 

Zero, unda insonning inson sifatida ma'naviy va moddiy kamol 

topishi  uchun  zarur  bo'lgan  muayyan  talablar  o'z  ifodasini 

topib,  hayot  kodeksi  sifatida  faqat  sharq  xalqlarining  emas, 

balki  g'arb  mamlakatlarining  muqaddas  merosi  bo'lib  qoldi. 

Bu davrda G'arb bilan Sharqni, Uzoq Sharq mamlakatlari bilan 

O'rta  yer  dengizini  bog'lovchi  buyuk  savdo  yo'li  -   "Buyuk 

Ipak yo'li”  rivojlanib,  madaniy boyliklarni  almashuv  madaniy 

taraqqiyot yuzaga keldi.

Sharq uyg'onish davrida qishloq, hunarmandchilik va savdo- 

sotiqning rivojlanishi yo'l berdi.  Natijada Yaqin va O'rta Sharq 

davlatlari  bilan  savdo  ishlari  olib  borildi.  Buning  natijasida 

ko'plab  sug'oriladigan  yerlar  ochildi,  sug'orish  inshootlari 

yaratildi. Paxta, zig'ir, kanop ekilib, ularning Movarounnahrda

asosan,  Xorazm,  Urganch,  Farg'ona,  Samarqad  va  Buxoroda 

to'qimachilik  mahsulotlari  ayniqsa,  Samarqand  va  Buxoro 

shoyisi  dunyosi  mashhur bo'ldi.  Bu  davrlarda  pul  muammosi

249



rivojlandi. 

Jamiyat 


siyosiy, 

iqtisodiy-ijtimoiy 

hayotida 

o'zgarishlar mamlakat iqtisodiyotiga o'z ta'sirini ko'rsatdi.

Sharq  mutafakkir  va  olimlardan  Al-Xorazmiy Abu  Rayhon 

Beruniy,  Abu  Nasr  Forobiy,  Ibn  Sino,  A.Navoiy,  A.Temur  kabi 

qomusiy  olimlar  Inson  va  uning  kamoloti  ta'lim-tarbiya 

iqtisodiyot va tabiat masalalari haqida fikr yuritadilar.

Al-Xorazmiy  ilmiy  bilim,  ta'lim  metodlari  insonni  aqliy 

kamolotga yetaklash kabi falsafiy qarashlari bilan bir qatorda 

mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim belgilari va 

omillarini o'z ilmiy asarlarida yoritib berdi.

Abu  Rayhon  Beruniy  inson  kamolotida  mehnat  va 

mehnat  tarbiyas  haqida  fikr yuritib,  har  bir  hunar  egasining 

mehnatiga  qarab  turlarga  bo'ladi,  Og'ir  mehnat  sifatida 

binokor,  ko'mir  qazuvchi,  hunarmand  mehnatini  keltiradi. 

Beruniy "Minerologiya"  asarida qimmatbaho metallar,  toshlar 

haqida  emas,  hunarmandchilikka  oid  qarashlari  mamlakat 

iqtisodiyotini kengaytirish masalalarini ilgari suradi.  Ibn Sino 

materiyanining  eng  sodda  bo'Iaklarga  bo'linmaydigan  shakli 

to'rt unsur: havo, olov, suv, tuproqdan iborat, ularning o'simlik, 

hayvonot  olamiga  ta'siri  bebaho  boyliklarni  asrab-avaylash 

kerakligi  to'g'risida  o'zining  “Aqsom  ul-ulum  ul-aqliya"  (aqliy 

bilimlar tasnifi) asarida fikr yuritadi,

Amir  Temur  mamlakatning  iqtisodiy  ahvolini  ko'tarishgda 

savdoning  ahamiyatini  tushunib  bozorlar,  rastalar,  turli- 

tuman  ustaxonalar  barpo  ettirib  xalq  hunarmandchilik 

san'atini  taraqqiy  ettirdi.  Shuningdek,  xalq  farovonligi, 

mamlakat  obodonchiligi  yo'lida  suv  omborlari,  to'g'onlar 

qurishga,  yangi  yerlarni  o'zlashtirishga  e'tibor  berdi.  Amir 

Temurning soliqlar haqida  qoidasi  muhim  ahamiyatga  egadir. 

Ma'naviyatimizning  buyuk  siymosi  Alisher  Navoiy  shahar  va 

mamlakat  obodonchiligiga  katta  hissa  qo'shib,  shifoxonalar, 

madrasa qurdirib, ularni kerakli jihozlar, mudarrislar, tabiblar 

va  boshqa  xodimlarga  oylik  maosh,  ozuqa,  kiyim-bosh  bilan 

ta'minladi.



250


Binolar  qurilishi,  dehqonchilik  ishlarini  yo'lga  qo'yish, 

mamlakat  iqtisodiyotiga  o'z  hissasini  qo'shgan.  Navoiy  turli 

soha olimlariga homiylik qilib,  o'ylab ilmiy risolalar bitirishga 

bevosita  rahbarlik  qilganligi  shu  asrda  davlatchilikni 

boshqarishda bosh vazifa bu iqtisodiyotni rivojlantirish muhim 

masalalardan biri ekanligini ta'kidlanadi.

Talabalar  uchun  "Ixlosiya"  madrasasi,  darveshlar  uchun 

"Xalosiya"  xonaqoni,  bemorlar  uchun  "Shifoiya"  shifoxonasi, 

masjidi  Jome  yoniga  Qorixona  (Dor  ul-hufroz)  qurilib,  ular 

uchun nafaqa ajratib, ularni kitoblar va zaruriy ashyolar bilan 

doimiy ravishda ta'minlab borilgan.

Alloma  tomonidan  amalga  oshirilgan  bunyodkorlik  ishlari 

ham  farovonligini,  turmush  darajasini  o'stirish  bilan  bir 

qatorda mamlakat iqtisodiyotini ko'tarishga olib keldi.

Yuqoridagi  fikrlardan  kelib  chiqib,  diyorimizda  yashab 

o'tgan  har  bir  olim-u  fuzalolar  mamlakat  taqdiriga  befarq 

bo'lmay,  o'z  asarlari  va  hayot  faoliyatlari  bilan  mamlakat 

iqtisodiyotini yuksaltirishga o'z hissalarini qo'shganlar.

O'zbekiston  diyorimiz  mustaqillikka  erishgandan  so'ng 

Davlatimiz  rahbari  tomonidam  buyuk  bunyodkorlik  ishlari 

amalga  oshirildi.  Mamlakatimizda  yangidan  qad  rostlagan 

ta'lim  muassasalari,  maskanlari 

(maktab, 

litsey-kollej, 

maktabgacha ta'lim muassasalari, oliy ta'lim};

-  Shifoxonalar, sanatoriya, dam olish maskanlari;

-  Madaniy va ma'rifiy inshootlar;

-  Turli xildagi banklar;

-  Mashinasozlikka mo'Ijallangan korxona va zavodlar;

-   Yo'l,  ko'priklar,  mamlakat  temir  yo'li,  yangi  Qamchiq 

dovoni;

-  Respublika havo yo'llari kompaniyasi;

O'zbekiston 

Respublikasida 

tadbirkorlik 

ishlarining 

eng  sermahsul  zamonaviy  tizimini  joriy  etishning  o'zi 

ham  davlatimizning  ijtimoiy-iqtisodiy  masalalarga  e'tibori 

nihoyatda katta ekanligidan dalolat beradi.


Download 18,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   423




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish