N. M. Kayumova

Mashg'ulotning  tuzilishi: 

Mashg'ulot  quyidagi  tuzilishga 

ega: bolalarni uyushtirish, asosiy qism, yakunlovchi qism.

Bolalar  mashg'ulotga  qiziqib  qatnashishlari  va  unda  faol 

ishtirok etishlari  uchun  uning  mazmuni  va  metodikasi  puxta 

o'ylanib olinishi kerak. Bolalar o'quv faoliyatini qanchalik pux­

ta  egallab  olsalar,  tarbiyachini  e’tibor  bilan  tinglab,  o'yindan 

mashg'ulotga osonlik bilan o'tadilar.

Bolalarni uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni yig'ib, ularn­

ing mashg'ulotga tayyorligini tekshiradi: tashqi ko'rinishi, 

joy-joyiga  to'g'ri  o'tirishganligi,  diqqatini  to'plaganini 

sinab  ko'radi.

Mashg'ulot  muvaffaqiyatli  o'tishi  uchun  bolalar  oldi- 

da turgan  faoliyatga  qiziqish  uyg'otishi,  buning  uchun bo-

170

---

lalarning yoshi,  qiziqishi,  faoliyatiga  mos  har xil  usullarni 

qo'llashi kerak.

Kichik guruh bolalarida mashg'ulotga qiziqish uyg'otish 

uchun  bolalarni  qiziqtiradigan  mazmundagi,  kutilmagan, 

topishmoqli  usullardan  foydalanadi.  «Quloq  solinglar-chi, 

kimdir  eshik  qoqyapti!  Bu  qo'g'irchoq  biznikiga  mehmon- 

ga kelibdi»,  -  deb  mashg'ulotni  boshlash  mumkin.  Bolalar­

ning  narsalar  va  ularning  nimaga  ishlatilishi  to'g'risidagi 

tasavvurini  tartibga  soluvchi  mashg'ulot  mana  shunday 

boshlanadi.

Katta  guruhlarda  qanday  mashg'ulot  bo'lishini  tar­

biyachi  bolalarga  oldindan  aytib  qo'yadi.  Bu  bolalarning 

bo'lajak mashg'ulotga  qiziqishini  orttiradi.  Masalan,  mus­

taqillik  maydoniga  ekskursiyaga  borishni  bolalarga  bir 

hafta  oldin  aytib  o'tadi va ularga  rasm larni  ko'rishni,  ota- 

onasi  bilan  sayr  qilganda  nimalarni  ko'rganini  eslashni 

tak lif etadi.  Bolalar bu  kunni  zo'r qiziqish bilan  kutishadi.

Katta va tayyorlov guruhlaridagi bolalar mashg'ulotning 

zarurligi  va  majburiyligini  tushunishlari,  unga  ongli  ra­

vishda tayyorlanishlari zarur.

Asosiy qism.  Mashg'ulotda bolalarga yangi bilim berila­

di,  topshiriqni  bajarish  yuzasidan  yo'I-yo'riq  ko'rsatiladi, 

qiynalgan  bolalarga  yordam  beriladi.  Bolalar  bilan 

bo'ladigan  jam oachilik  munosabatlari  alohida  munosabat 

bilan  qo'shib  olib  boriladi.  Topshiriqni  bajarishni  hamma 

bolalar uddalay olishlari uchun tarbiyachi har xil metod va 

usullarni  qo'llaydi.

Mashg'ulotning  boshlanishidanoq  bolalarning  diqqa- 

tini  tashkil  eta  bilish  kerak.  Bu  bolalar  oldiga  qo'yilgan 

aqliy  vazifaga  bog'liq.  Bolalarga  qanday  ishlar  olib  bo­

rish  zarurligi  ko'rsatiladi  va  tushuntiriladi,  ularni  ayrim 

bolalarga  alohida  takrorlash  shart  emas,  balki  hamma 

bolalarni  e'tibor  bilan  eshitib  o'tirishga  o'rgatish  kerak, 

zarurat tug'ilsagina takrorlash  mumkin.

171

---

Bog'chadagi bolalar o'qish, yozishni bilmaganlari  uchun 

o'tilgan  materialni  qaytarib  mustahkamlay  olmaydilar, 

shuning uchun bolalarga berilgan bilimni  mustahkamlash 

uchun  tarbiyachi  takrorlash  va  mashq  qildirish  usullari- 

dan  foydalanadi.  Mexanik  qaytarish,  yodlatishdan  qoch- 

ish  kerak,  chunki  anglab  olinmagan  m aterial  tezda  esdan 

chiqadi.

Qaytarish,  mashq  qildirishda  tarbiyachi  fikrlarni 

to'ldirib,  tartibga  solib  boradi,  bu  bolalarda  bilimga  qizi­

qish  uyg'otadi  va  shu  narsa  to'g'risidagi  tasavvur  va  tu- 

shunchalarini 

chuqurlashtiradi. 

Mashg'ulotni 

dastur 

maqsadi va bolalar yoshiga qarab mustahkamlashning har 

xil  usullari  qo'llaniladi.

Bolalar  o'zlashtirib  olishi  va javob  qilishi  kerak bo'lgan 

m aterial so'z orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun u yo­

ki bu ishni bajarishda bolalardan uni qanday amalga oshir- 

moqchi  ekanini  so'z  bilan  tushuntirib  berish  talab  etiladi 

(masalan, son-sanoqga o'rgatishda, qurish-yasashda, rasm 

chizganda  qanday  qilishi,  qanday  tartib   bilan  bajarishi, 

buning  uchun  qanday  materialdan  foydalanishni  tushun­

tirib  berishi  talab  etiladi}.

Mustahkamlash  jarayonida  didaktik  m aterial  bilan  ba- 

jariladigan  mashq  aqliy vazifani  o'z  ichiga  olsa,  bolalarda 

mustaqillikni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo'ladi.

Masalan,  son-sanoq  mashg'ulotida  bolalar  sanash  ma­

terial  bilan  o'zlari  mashqlarni  mustaqil bajarishadi:  tarbi­

yachining  topshirig'iga  qarab  narsalar  sonini  kam aytiri- 

shadi yoki  ko'paytirishadi.  Buning uchun  o'yinchoqlardan 

ham foydalanish mumkin.

Mashg'ulot  davomida  pedagog  hamma  bolalar  faol  qat- 

nashishini va ishni o'z vaqtida puxta amalga oshirishlarini 

nazorat  qilib  boradi.  Agar  mashg'ulot  yakka  tartibda  olib 

boriladigan  bo'lsa  (rasm,  loy  va  plastilindan  narsalar  ya- 

sash,  qurish-yasash,  konstruksiyalash),  bolalar  ishni  har

172

---

xil vaqtda bajarganliklari uchun tarbiyachi  mashg'ulot tu- 

gashiga  bir  necha  daqiqa  qolganda  mashg'ulotni  tugatish 

kerakligi to'g'risida ularni  ogohlantiradi.

Mashg'ulotni 

tugatayotib, 

tarbiyachi 

o'tkazilgan 

mashg'ulotga  yakun  yasaydi:  bajarilgan  ishni  bolalar  bi­

lan  birgalikda  baholaydi,  bolalarning  mashg'ulotda  qat- 

nashganini  gapiradi,  ba'zan  kelgusi  mashg'ulotda  nimalar 

o'tishlarini  aytadi.

Bolalarning  o'quv  faoliyatini  yaxshi  egallab  olishlari 

ular bilimini to'g'ri baholashga bog'liq.

Qo'yilgan  vazifaning  bajarilishiga  qarab  baho  berili- 

shi  kerak.  Bolaning  ishini  to'g'ri  baholab,  «to'g'ri»  yo­

ki  «noto'g'ri»  deyish  bola  uchun  oddiy  maqtovdan  ancha 

qimmatlidir.

Ish qanchalik yaxshi tahlil  qilinsa,  u bolaning kelgusida 

ishini tuzatib  olishiga yaxshiroq imkoniyat yaratadi.

Mashg'ulotdan  keyin  tarbiyachi  bolalarni  o'yinga  tak- 

lif  etadi,  boshqa  mashg'ulot  bo'Imasa,  sayrga  tayyorlani- 

shadi.

Mashg'ulotda  tarbiyachining  bolalarga  qo'yadigan  ta- 

labi  ularning yoshi  va  imkoniyatlariga  mos  bo'lishi  kerak. 

Birinchi  kichik  guruh  bolalarini  ikkiga  bo'lib  mashg'ulot 

o'tiladi. Tarbiyachi birinchi guruh bolalari bilan mashg'ulot 

o'tkazganda  ikkinchi  guruh  bolalariga  enaga  qarab  tura- 

di.  Tarbiyachi  mashg'ulot paytida hamma bolalarning  faol 

qatnashishlariga  harakat  qiladi:  savolga  to'g'ri  javob  ber- 

ishlarini,  tayyorlanishi  kerak  bo'lgan  jihozlar,  bolalar  bi­

lan  olib  boriladigan  dastlabki  ishlar  (agar  bunga  zarurat 

bo'lsa),  mashg'ulotning  borishi  va  tarbiyachi  foydalana- 

digan  metodik  usullar  ko'rsatiladi.  Mashg'ulot  jarayoni­

ni  bayon  etib  yozishda  mashg'ulotning  boshi  va  oxirida 

(yakun  chiqarish  va  keyingi  faoliyat  turiga  o'tishda)  bo­

lalarni uyushtirishni  alohida ajratib  ko'rsatish kerak.

Mashg'ulot  muvaffaqiyatli  o'tishi  uchun  jihozlarni  o'z 

vaqtida  tayyorlash  zarur.  Ularni  tanlash  mashg'ulotning

173

---

mazmuniga  va  tarbiyachi  belgilagan  metodik  usullarga 

bog'liq.

Odatda  metodika  kabinetida  «MTMda  ta'lim -tarbi­

ya  dasturi»ning  hamma  bo'lim lari  bo'yicha  metodik 

qo'llanm alar  bo'ladi.  Yetishmaganini  tarbiyachi  o'zi  tay- 

yorlaydi,  ba'zan  bu  ishga  katta va  tayyorlov guruhlari  bo­

lalarini  jalb  etadi.  Mashg'ulot  uchun  kerakli  m ateriallar­

ni  bir  kun  ilgari  tayyorlaydi,  uning  buzuq  emasligini,  di­

daktik  m ateriallar  hamma  bolalar  uchun  yetarli  ekanligi- 

ni tekshiradi.

Agar  tarbiyachi  ekskursiya  o'tkazadigan  bo'lsa,  u  old­

indan  ekskursiya  o'tkaziladigan joyga  borib  kelishi,  kuza­

tish uchun obyekt tanlashi, bolalarni qanday joylashtirish- 

ni o'ylab qo'yishi, eng yaqin va xavfsiz m arshrutni tanlashi 

kerak. Mayda sanoq m aterial!, rasm mashg'uloti, applikatsi- 

ya,  qurish-yasash  uchun  m ateriallar,  she'r,  ertak  m atnlari 

oldindan  tayyorlab  qo'yiladi.  Ba'zi  mashg'ulotlarga  tay­

yorgarlik  ancha  oldin  boshlanadi.  Masalan,  kichik  guruh 

bolalariga ekish yoki ko'chat o'tkazishga qiziqish uyg'otish 

uchun  ularga  ko'karib  turgan  o'simlikni  ko'rsatish  kerak. 

Buning uchun  uni  avval yetishtirish  zarur.

Navbatchilar mashg'ulotga kerakli jihozlarni tayyorlay- 

dilar,  stol,  stullarni  qulay  qilib  joylashtiradilar,  qo'llanma 

va, m ateriallarni qo'yib chiqadilar. Jismoniy tarbiya va mu­

siqa  mashg'ulotlaridan  oldin  bolalar  poyabzalni  almashti- 

radilar,  sport formasini  kiyadilar.