N. M. Kayumova

III.  Maktabgacha  yoshdagi  bolani  maktabda  o'qishga

 

jismoniy tayyorgarligi

Maktabda  o'qishga  tayyorgarlik  bu  -   bolani  maktabda 

muvaffaqiyatli o'kishi uchun asosiy negiz hisoblanadi. Maktab­

ga  borish  munosabati  bilan  bolaning  kun  tartibi,  turmush 

tarzida  jiddiy  o'zgarishlarning  paydo  bo'lishi,  darslarning 

davomiyligi jismoniy zo'r berishni keltirib chiqaradi. Maktabga 

jismoniy tayyorgarlik quyidagi omillarga bog'liq:

382

---

-  Bola salomatligining yaxshi bo'lishi;

-  Bola organizmining chiniqqanligi;

-  Ma'lum darajada chidamliligi va ish qobiliyati;

-   Kasalliklarga  qarshilik  ko'rsata  olish  xususiyatlariga 

bog'liq.

Bu 

bolaning 

jismoniy 

va 

nerv-psixologik 

uyg'un 

rivojlanganligi,  morfologik  va  fiziologik  rivojlanishining  yosh 

ko'rsatkicMariga muvofiqligi (yoki birmuncha ilgariligi}.

Maktabgacha  ta'lim  muassasasida  bolalarni  jismoniy 

jihatdan tarbiyalashda:

-  Jismoniy mashqlar va jismoniy o'yinlar;

-  Ertalabki badantarbiya mashqlari;

-  Asosiy harakatlar  (yugurish,  sakrash, tashlash,  ilib  olish, 

irg'itish,  emaklab  yurish,  tirmashib  chiqish,  muvozanatni 

saqlash) mashqlari;

-  Umumrivojlantiruvchi mashqlar (qo'l va yelka, oyoq, gavda 

uchun  mashqlar,  saflanish  va  qayta  saflanish,  velosipedda 

uchish va suzish);

-  Chiniqtirish va sog'lomlashtirish -  gigiyenik badantarbiya 

mashqlari,  chiniqtirish,  qomatni  to'g'ri  tutish  ko'nikmasini 

tarbiyalash;

-  Ochiq  havodagi  sport  o'yinlari  (sakrab  o'ynaladigan, 

irg'itib, ilib olib o'ynaladigan o'yinlar);

-  Ermak o'yinlar;

-  O'zbek xalq harakatli o'yinlari o'ynaladi.

Shuningdek, gigiyena va o'z-o'ziga hurmat:

-  Uxlash gigiyenasi;

-  Shaxsiy gigiyenasi;

-  Ovqatlanish gigiyenasi;

-  Madaniy  gigiyenik  ko'nikmalarni  aniqlash  va  o'z-o'zini 

hurmat qilish (o'ziga xos gigiyena, shikastlanishni oldini olish).

Maktabga  tayyorlashda  maktabgacha  yoshdagi  bolalarda 

mayda  matorikani  rivojiantirish  (ushlash,  yopish,  qirqish, 

bo'lish),  qo'l  barmoqlari  va  qo'llarni  ishlatlsh  alohida  o'rin 

egallaydi. Bu bolani maktabda yozuvni muvaffaqiyatli egallashi

383

---

uchun zamin hozirlaydi. Jismoniy tayyorgarlikbolada maktabga 

yetuklikni  shakllantirishning  zaruriy  sharti  hisoblanadi. 

Maktabgacha yetuklikni aniqlashda bola sog'lig'ining holati va 

organizmning  biologik  yetukligini  baholash  (antropometrik 

ko'rsatkichlarga:  suyak,  mushak,  nafas  olish  va  yurak-qon 

tomir  tizimining)  rivojlanganligini  nazarda  tutuvchi  ko'p 

omilli  tahlil,  fiziologik funksiyalarning  rivojlanishi  darajasini 

baholashdan iborat. Bularga:

- Partada  uzoq  vaqt  o'tirish  uchun  zarur  bo'ladigan 

tormozlash qobiliyatining rivojlanganligi;

- Harakatlarini yaxshi boshqara olish (yozish, rasm solishga 

aloqador  grafik vazifalarni  bajarishda  barmoqlarning  mayda 

harakatlari);

- Ijobiy  va  tormozlanishga  xos  shartli  aloqalarni  nisbatan 

tez hosil qilish hamda mustahkamlash;

- Ikkinchi signal tizimining yetarlicha rivojlanganligi.

Bu davrda bolaning bo'yi 120 sm ga yetadi, og'irligi 22-24 kg 

bo'lishi jismoniy norma hisoblanadi.

Kun  tartibi,  chiniqtiruvchi  muolajalar,  muntazam  jismoniy 

tarbiya mashg'ulotlari, xilma-xil harakatli o'yinlar va jismoniy 

mashqlar  faol  harakat  tartibi  bolalarni  maktabda  o'qishga 

jismoniy  tayyorgarligini  ta'minlashning  zaruriy  shartlari 

hisoblanadi.