N. M. Kayumova

Bozorlar  mazmuni  va  ishlatilishiga  qarab  quyidagi

 

turlarga bo'linadi:

-  Iste'molchilar bozori -  bunda iste'mol uchun zarur bo'lgan 

barcha tovarlar sotiladi;

-   xizmat  ko'rsatish  bozori  bunda  asosan  zarur  bo'lgan 

xizmatlar  ko'rsatiladi.  Bu  bozorning  rivojlanishi  aholining 

iqtisodiy shart-sharoitlarini yaxshilab berish bilan bog'liqdir.

-   uy-joy  bozori  -   bu  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  vujudga 

kelgan  bo'lib,  asosan  uy-joylarni  xususiylashtirish  va  ularni 

sotib olish bilan bog'liq bo'lgan hujjatlardan tashkil topadi;

-   innovatsion  bozor -   ilmiy yangiliklarni texnika va  ishlab 

chiqarish texnologiyalarini, turli ixtirolarni o'zida jalb etadi;

Shuningdek,  mahalliy,  milliy,  asosiy,  qo'shimcha  chakana, 

ulgurchi,  mayda-ulgurchi  davlatlararo,  jahon  bozor  turlari 

mavjud.

Xaridor  bozordan  o'ziga  kerakli  ehtiyoj  narsalarni  pulga 

sotib oladi. Xo'sh, pulning o'zi nima?

Pul - bozor aloqalarining hammabop va universal iqtisodiy 

vositasidir.

Pul  -  bozor  munosabatlarining  asosiy  vositasi,  uning 

yordamida barcha iqtisodiy aloqalar amalga oshiriladi.

Ma'lumki, hamma kishilar puldan foydalanadilar.

-  Pulga  xonadonlar'bozordan  davlatga  iste'mol  tovarlarini 

sotib oladilar.

-  Pul  -   soliqlar,  badal,  qarz,  stipendiya,  pensiya  kabi 

majburiyatlarni to'lash uchun kerak.

260

---

Pul 3 ta asosiy funksiyani boshqaradi.

1 -  hisob-kitob va iqtisodiy o'lchov funksiyasi

2 -  muomala vositasi

3 -  jamg'arish vositasi

1994-yil  2-iyundan  boshlab  “O'zbekistonda  milliy pul  so'm 

joriy etildi,

Milliy pul -  bu muayyan mamlakatda muomalada yuruvchi 

va tanho to'lov vositasi deb qabul qilingan puldir. Bunda nechta 

mamlakat  bo'Isa,  shuncha  milliy  pullar  bor,  Ularning  nomida 

o'xshashlik bo'lsada, ular farqlanadi. AQSh, Kanada, Avstraliya, 

Gonkong  pullari  dollar  bilan  yuritiladi,  lekin  ular  hamma 

jihatdan  farqlanadi.  Milliy pullar turlicha bo'ladi.  Ulardan biri 

tovar shaklidagi puldir, ya’ni bu oltindir.

Qog'oz 

pullar -  davlat tomonidan muayyan mamlakatdagi 

yagona  to'lov  vositasi  sifatida  kiritiladi  va  bu  tanga  pulning 

o'ziga yozib qo'yiladi. Qog'oz pullar kupyura shakliga ega. Ular 

har xil  qiymatli bo'lib  chiqariladi.  Masalan,  O'zbekiston milliy 

puli -  so'mni olsak, 10, 25, 5 0 ,1 0 0 ,2 0 0 ,5 0 0 ,1 0 0 0 ,5 0 0 0 ,1 0 0 0 0  

va 50000 so'mlik pullar shaklida chiqariladi.

Ular  yirik  va  mayda  pullarga  ajraladi.  Yirik  pullar  qog'oz 

shaklida, mayda pullar tanga va chaqa shaklida chiqariladi.

Milliy 

pul quyidagi xususiyatlarga ega bo'ladi:

-  U mamlakatdagi yagona to'lov vositasi hisoblanadi.

-  u himoya belgilariga ega  [bu belgi  12 tagacha bo'ladi], uni 

qalbakilashtirish qiyin bo'ladi.

-   milliy  pulning  o'z  ko'rinishi  bor,  uni  boshqa  puldan 

farqlantirib topib olish mumkin. Milliy pul chidamli bo'lib, uzoq 

davrga qadar xizmat qila oladi.  Pul o'z shakli jihatidan qog'oz, 

tanga  va  chaqa  pullardan  tashkil  topsa,  muomala  jihatidan 

naqd va naqd bo'lmagan pullarga ajraladi.

Naqd pullar -  bu aholi qo'lida aniq moddiy shaklidagi qog'oz 

va tanga pullar bo'lib, u qo'ldan-qo'lga o'tib yuradi.

Bank  -   bu  pul  bozorda  faoliyat  yurituvchi  moliyaviy 

institutdir.

261

---

Biroq  oldi-sotdi  aloqalariga  naqd  bo'lmagan  pullar  ham 

xizmat  qiladi.  Bu  -   bankdagi  ayrim  kishilar,  fermerlar  yoki 

davlat  tashkilotlari  nomiga  yozilgan  puldir.  Aholi  naqd  pul 

va  bankdagi  puldan  tashqari  plastik  kartochkalardan  ham 

foydalanadi. Biroq, ularning o'zini pul deb bo'lmaydi.