N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

21
Lazerli metr yordamida o‘lchash usullari
Lazerli shayton 
ma’lum egrilikka ega toblangan shisha naychadan iborat bo‘lib, 
0,02 mm dan 0,02 mm gacha qiymatlarga teng ravishda shtrixlanadi (11–12-rasmlar). 
Naycha (ampula)ga kichik havo pufakchasini hosil qiluvchi suyuqlik to‘ldiriladi. Undagi 
havo pufakchasi 1 birlikka siljiganda, shaytonning og‘ishini ko‘rsatadi.
1. Masofani to‘g‘ri chiziq 
bo‘ylab o‘lchash
2. Masofani turli yo‘nalishlar 
bo‘yicha o‘lchash
3. Masofani maydon bo‘ylab 
o‘lchash
4. Masofani tovush orqali 
o‘lchash
5. Pifagor o‘lchovi
a)
b)
d)
Lazerli metr
lazer nurlari yordamida masofani o‘lchash uchun 
mo‘ljallangan. Ishlash prinsipi juda oddiy bo‘lib, lazer nurlari 
belgilangan to‘siqqa urilib, urilgan lazer nuri moslamaning qabul 
qiluvchisiga qaytishi natijasida amalga oshiriladi. Geometrik 
masofani, balandlikni, uzunlikni kontaktsiz holda o‘lchashda 
foydalaniladigan raqamli texnologiya hisoblanadi. 
Lazer darajasi
(uroven) xalq tilida ‘‘shayton’’ deb ham ataladi 
sirtlarning o‘zaro gorizontal va vertikal joylashishini, turli 
qurilmalarning aniq o‘rnatilganligini tekshirishda ishlatiladigan 
asbob. Lazerli shayton matritsasi 400 mm, 3 ko‘zli, zarbga chidamli 
metall korpusga ega, maxsus shtativ, aylanma taglik, ikkita optik 
linza, ikkita ampula darajasi va plastik korpus bilan to‘ldirilgan. 
Aniqlik darajasi ±1 mm/1 m ga teng.
11-rasm.
Shayton: 
a) brusokli; b) elektron; d) lazer. 
@edurtm_uz

---

22
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
a)
b)
12-rasm.
Lazerli shayton: 
a) tuzilishi: 1 – ampula darajasi 90°, 2 – ampula darajasi 180°, 3 – yoqish 
tugmachasi, 4 – linzalar, 5 – asos, 6 – burchakni ko‘rsatish oynasi, 7 – shtativ, 
8 – sozlash vinti, 9 – mahkamlash vinti; b) ish jarayonidan lavha.
1. 
Asbobdan ehtiyotkorlik bilan, faqat maqsadga muvofiq foydalanish lozim. 
2. Asbobdan foydalanganda, lazer nuriga to‘g‘ridan to‘g‘ri qaramaslik kerak.
3. Asboblar batareyalari quvvati (zaryadi) tugayotganligini sezib, ularni 
almashtirishda lazer yorqinligini pasaytirish lozim.
4. Agar ampula sinib, suyuqlik teri yoki ko‘zga tushsa, suyuqlikni darhol suv bilan 
yuvib tashlash zarur.
5. Asbobni xavfsiz va quruq joyda saqlash, namlik va yomg‘irda qoldirmaslik kerak.
6. Ishlatishdan oldin va ishlatib bo‘lgandan keyin asbob sozligini tekshirish lozim.
7. Buzilgan asboblarni ta’mirlash ishlarini o‘qituvchi rahbarligida amalga oshirish 
kerak.