N. K. Nasirova ruxsat berildi" " " 2016 y

1.1.1. –chizma. Suyuqlik hajmining bosimga bog`liqligi. 

 

Tajriba  shuni  ko`rsatadiki,  suyuqliklarning  siqiluvchanlik  koeffitsienti 

haqiqatan  juda  kichik  va  ularning  ko`pchiligi  uchun  10

-4 

—  10

-5 

atm

-1 

chegarasida  yotadi.  Binobarin,  u  gazlardagi  qiymatidan  o`nlab  va  yuzlab  ming 

marta  kichik.  Barcha  suyuqliklar  ichida  suyuq  geliyning  siqiluvchanligi  eng 

kattadir,  bir  necha  atmosfera  bosimida  suyuq  geliyning 

χ

  koeffitsienti  8  –  10

-3 

atm

-1 

ga  teng.  Suvning  siqiluvchanlik  koeffitsenti  4,53  –  10

-5

,  simobniki  3,95  – 

10

-6 

atm

-1 

ga teng. 

Siqiluvchanlik  koeffitsienti  bosimga  bog`liq  bo`ladi,  bosim  ortishi  bilan 

koeffitsient  kichrayib  boradi.  Bu  tabiiy,  chunki  suyuqlik  siqilgan  sari  uning 

---

zarralari orasidagi masofa kamayadi va ularning o`zaro itarishish kuchlari ortadi, 

bu  ravshanki,  zarralarning  yanada  yaqinlashishini  qiyinlashtiradi.  Shu  narsani 

qayd  qilish  kerakki,  agar  odatdagi  bosimlarda  turli  suyuqliklarning 

siqiluvchanliklari  bir  –  biridan  katta  farq  qilishi  mumkin  bo`lsa,  juda  yuqori 

bosimlarda barcha suyuqliklarning siqilish koeffitsientlari deyarli birday bo`ladi. 

Suyuqlikning  siqiluvchanlik  koeffitsienti  temperaturaga  bog`liqdir. 

Chunki  isiganda  issiqlikdan  kengayish  tufayli  suyuqlikning  hajmi  ortadi  va 

molekulalar  orasidagi  masofa  kattalashadi.  Shuning  uchun  zarralar  orasidagi 

itarishish  kuchlari  kamayadi  va  suyuqlikning  siqilishi  osonlashadi.  Shuning 

uchun temperatura ortishi bilan siqilish koeffitsienti kattalashadi. Shunday qilib, 

temperaturaning  ortishi  bosimning  ortishi  tufayli  bo`ladigan  ta`sirga  nisbatan 

qarama – qarshi ta`sir ko`rsatadi (shu bilan birga, bu faqat suyuqliklargagina va 

faqat siqiluvchanlik xossasigagina tegishli emas). 

Siqiluvchanlik  hodisasining  hozirgina  bayon  qilingan  xususiyati  bevosita 

Van  –  der  –  Vaal’s  tenglamasidan  keltirib  chiqarilishi  ham  mumkin.  Bu 

tenglama  bosim,  hajm  va  temperaturani  bog`laydigan  tenglama  bo`lgani  uchun 

undan  ravshanki,  siqiluvchanlik  koeffitsientini  ifodalovchi   

    kattalikni 

hisoblab  chiqarish  mumkin  [(I.1)  formulaga  qarang].    Hisoblashda  faqat  holat 

tenglamasiga  kiruvchi