Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Эвристик меҳнат- бу ҳаммадан аввал раҳбарлар ва мутахасисларнинг 
меҳнатидир. У ижодий ақлий фаолиятининг табиати, уларнинг 
психофизиологик моҳиятини тўлиқ даражада акс эттиради. 
Ўзининг мазмунига кўра эвристик меҳнат операцияларнинг иккита 
туридан ташкил топади: таҳлилий ва конструктив. 
Таҳлилий операциялар қарорлар қабул қилиш учун зарурий 
ахборотларни қабул қилиш ва идрок этишдан иборатдир. Бундай 
операцияларга, уларни бажаришнинг шакллари ва усулларига кўра, 
кўйидагилар кирадилар: ҳар хил ҳужжатлар ва адабий манбаларни кўриб 
чиқиш ва ўрганиш; оғзаки суҳбатлар, сўровлар ва бевосита кузатишларнинг 
ўтказиш, таҳлил натижаларини тегишли ҳужжатларда (маълумотномалар, 
маърузалар, таҳлилий обзорларда) баѐн этиш, мавжуд ҳолатнинг ташхисини 
қўйиш ѐки аниқлаш. 

---

291 
Конструктив операциялар ҳар хил турдаги қарорларни тайѐрлаш ва 
қабул қилиш билан боғлиқдир. Бу операциялар қарорларнинг мазмуни, 
характери ва мураккаблиги, ҳамда уларнинг якка тартибда ва жамоавий 
қидиришнинг тегишли усулларига мувофиқ ажратадилар. 
Маъмурий меҳнат - бу ақлий меҳнатнинг ўзига хос тури бўлиб, унинг 
вазифавий белгиланиши одамлар ҳаракати ва ҳулқини уларнинг меҳнат 
фаолиятлари жараѐнида бевосита бошқаришдан иборат бўлади. 
Маъмурий меҳнат жараѐни қуйидаги ташкилий–маъмурий операция- 
ларни бажаришда вужудга келади: хизматли коммуникацион (оғзаки 
ахборотни телефонда сўзлашишлар йўли билан узатиш ва қабул қилиш, иш 
жойларини айланиб чиқиш, ходимлар ва келувчиларни қабул қилиш, корхона 
доирасида ҳаракатланишлар); йўриқномавий (қарорларни ижрочиларга 
оғзаки фармойишлар, ѐзма бўйруқлар, кўрсатмалар бериш йўли билан 
етказиш; ижрочиларга вазифаларни белгилаш ѐки улар томонидан тузилган 
ишнинг шахсий режаларни тасдиқлаш, вазифалар ва топшириқларни 
бажариш жараѐнидан оғзаки йўл-йўриқлар кўрсатиш, ѐзма йўл-йўриқларни 
тузиш ва тасдиқлаш); мувофиқлаштирувчи (бўлинмалар ва хизматлар 
ишини кенгашлар ва мажлислар ўтказиш йўли билан ўзаро боғлаш; ишни 
бажарилиши режа-жадвалини ижрочилар ва муддатларни кўрстатиш билан 
тузиш); назоратли- баҳоловчи (буйруқлар, кенгашлар қарорлари, режалар, 
вазифалар, топшириқларни бажарилишини назорат қилиш, бўлинмалар ва 
ижрочиларни ишини баҳолаш, рағбатлантириш ва жазолаш).