Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

 Бозорга қаратилган ташкилот. Ташқи муҳит, яъни бозор билан ўзаро 
ҳамкорликнинг характерига кўра, бу ўзидан ташқарида бўлаѐтган 
ўзгаришларига тез мослашадиган ташкилотнинг ташкилий туридир. 
Ташкилот ичидаги қисмлар ўзаро ҳамкорлигининг характери бўйича бу ѐ 
дивизионал, ѐки матрицияли тузилма, якка шахснинг ташкилот билан ўзаро 
ҳамкорлигининг характерига кўра эса- якка шахсли турдир. Ташкилотнинг 
бошқалардан тубдан фарқи шундан иборатки, агар олдинги ҳолларда 
бевосита бозорнинг атрофида ташкилотнинг фақат бир қисми гуруҳланган 
бўлса, бу ҳолда гап унинг барча қисмларнинг гуруҳланиши ҳақида кетмоқда. 
Ташкилотда маҳсулотни истеъмолчига мослаштириш учун катта 
ҳаракатлар қилинади. Бунда маҳсулотни тез-тез ўзгариши содир бўлади. 
Барча нарса қарор қабул қилувчиларни бу қарорини харид қилувчилар-

---

190 
истеъмолчилар билан яқинлаштиришга қаратилган. Бу, ўз навбатида, 
бошқарув даражаларининг сонини камайтириш ва жавобгарликни 
истеъмолчига яқинроқ жойлашган ва хатарни ўзига олувчи иерархиянинг 
пастки даражаларига топширишни талаб қилади. Гуруҳли иш, ролли ҳулк ва
ишончга асосланган ўзаро ҳамкорлик муҳим аҳамият касб этади. 
Ташкилотдаги алоқалар вазифалар ўртасидаги муносабатлар билан эмас, 
балки кўпроқ ташкилотнинг истеъмолчи(жараѐнлар) билан муносабат- 
ларининг таъсири остида шаклланадилар. 
Ташкилот 
истеъмолчининг 
эҳтиѐжидан 
келиб 
чиққан 
ҳолда 
лойиҳалаштирилади, бунинг натижасида қатъий иерархиянинг ўрнига 
етарлича автаном гуруҳлар вужудга келадилар, уларга одатда “ фойда 
маркази” ѐки бизнес-гуруҳ статуси берилади. Барча нарса учун жавоб 
берадиган гуруҳларнинг ўзлари ўзларига бириктирилган жараѐн доирасида 
фаолият юритадилар. 
Ташкилот тузилишининг умумий чизмаси одатда куйидагича қурилади.
Ташкилотнинг юқорисида фақат унинг бозордаги ҳолатини белгилаб берувчи 
асосий вазифалар марказлашадилар. Кейинги даражадаги ишлаб чиқариш 
операциялари марказлаштирилмайдилар. Пастки даражада ташкилот фойда 
марказларини ташкил қилиш билан маҳсулотини ѐки географик тамойил 
бўйича гуруҳлаштирилади, бу ердан ташкилотни истеъмолчига , яъни 
бозорга чиқиши бошланади. Ушбу ва юқорида турган даражалар ўртасидаги 
алоқа маҳсулот ва худудни бирлаштирувчи матрица асосида қурилади.