Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Шўъба ва боғлиқ жамиятлар. Хўжалик жамияти, агар бошқа(асосий) 
хўжалик жамияти ѐки ўртоқлик унинг низом сармоясидаги устивор 
иштироки сабабли ѐки улар орасида тузилган шартномага мувофиқ ѐки 
бошқа тартибда бундай жамият томонидан қабул қилинадиган қарорни 
белгилаб бериш имкониятига эга бўлса, шўъба жамият деб тан олинади. 
Шўъба жамият асосий жамият (ўртоқлик)нинг қарзлари бўйича жавоб 
бермайди. 
Шўъба жамиятига унинг учун мажбурий бўлган қўрсатмани, шу 
жумладан унинг билан шартнома бўйича кўрсатма бериш ҳуқуқига эга 
асосий жамият (ўртоқлик) кейинги томонидан бу кўрсатмани ижро этиш 
учун тузилган битимлар бўйича шўъба жамият билан биргаликда жавоб 
беради. 
Шўъба жамиятининг иштирокчилари(акциядорлари), агарда хўжалик 
жамиятлари ҳақидаги қонунда бошқа нарса қўзда тутилмаган бўлса, асосий 
жамият (ўртоқлик)дан унинг айби билан шўъба жамиятга етказилган зарарни 
қоплашни талаб қилиш ҳуқуқига эгалар. 
Хўжалик жамияти, агар бошқа(устивор, иштироқ этувчи) жамият 
акциядорлик жамияти овоз берувчи акцияларининг йигирма фоизидан 
кўпроғига ѐки маъсуляти чекланган жамият низом сармоясининг йигирма 
фоизига эга бўлса, боғлик деб тан олинади. 
Ишлаб чиқариш кооперативи (артели) - фуқароларнинг ўзларнинг 
шахсий маҳнатлари ва бошқа иштирокларига асосланган биргаликдаги 

---

167 
ишлаб чиқариш ва бошқа хўжалик фаолияти (саноат, қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотларини ишлаб чиқариш, қайта ишлаш, сотиш, ишларини бажариш, 
савдо, маиший хизматлар ва бошқа хизматларни кўрсатиш) учун аъзолик ва 
унинг аъзолари(иштирокчилари)нинг мулкий пайли бадалларини бирлаш- 
тириш асосидаги ихтиѐрий бирлашмасидир. Қонун ва ишлаб чиқариш 
кооперативининг таъсис ҳужжатлари томонидан унинг фаолиятида юридик 
шахсларни ҳам иштироқ этиши кўзда тутилиши мумкин. Ишлаб чиқариш 
кооперативи тижорат ташкилоти бўлади. 
Кооперативнинг фирма номи унинг номи ва “ишлаб чиқариш 
кооперативи” ѐки “артели” сўзига эга бўлиши керак. 
Кооперативнинг таъсис ҳужжати унинг аъзолари умумий мажлиси 
томонидан тасдиқланган низомидан иборат бўлади. 
Кооператив аъзоларининг сони бештадан кам бўлмаслиги керак. 
Кооператив бошқарувининг юқори идораси унинг аъзоларининг умумий 
мажлисидан иборат бўлади. 
Эллик нафардан ортиқ аъзосига эга кооперативда 
i
кузатув кенгаши 
ташкил қилиниши мумкин, у кооператив ижроия идоралари фаолияти 
устидан назоратни амалга оширади. 
Бошқарув ва(ѐки) унинг раиси кооперативнинг ижроия идоралари 
бўладилар. Улар кооператив фаолиятига жорий раҳбарликни амалга 
оширадилар ва кузатув кенгаши ва кооператив аъзоларининг умумий 
мажлисига ҳисобот берадилар. 
Фақат кооператив аъзолари кооперативнинг кузатув кенгаши ва 
бошқарувининг аъзолари, ҳамда кооператив раиси бўлишлари мумкин. 
Кооператив аъзоси бир вақтда кузатув кенгаши аъзоси ва бошқарув аъзоси 
ѐки кооператив раиси бўлиши мумкин эмас. 
Кооператив бошқарув идораларининг ҳуқуқ доираси ва улар томонидан
қарорларни қабул қилиш тартиби қонун ва кооперативнинг низоми 
томонидан белгилаб берилади. 

---

168 
Кооператив аъзолари умумий мажлисининг мутлоқ ҳуқуқ доирасига 
қўйидагилар киради: 

низомни ўзгартириш; 

кузатув кенгашини ташкил қилиш ва унинг аъзолари ваколатларини 
тугатиш, ҳамда агар бу ҳуқуқ низом бўйича унинг кузатув кенгашига 
топширилмаган бўлса, кооператив ижроия идораларини ташкил қилиш ва 
ваколатини тугатиш; 

кооператив аъзолигига қабул қилиш ва ундан чиқариш; 

кооперативнинг йиллик ҳисоботлари ва бухгалтерия балансларини 
тасдиқлаш ва унинг фойда ва зарарларини тақсимлаш; 

кооперативни қайта ташкил қилиш ва тугатиш ҳақидаги қарорни 
қабул қилиш. 
Ишлаб чиқариш кооперативлари ҳақидаги қонун ва кооператив низоми 
томонидан умумий мажлиснинг мутлоқ ҳуқуқ доирасига яна бошқа 
масалаларни ҳал қилиш ҳам киритилиши мумкин. 
Кооперативнинг умумий мажлиси ва кузатув кенгашининг мутлоқ ҳуқуқ 
доирасига киритилган масалалар улар томонидан кооперативнинг ижроия 
идораларига ҳал қилиш учун топширилиши мумкин эмас. 
Кооператив аъзоси умумий мажлис томонидан қарорлар қабул қилишда 
битта овозга эга бўлади.