Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Б ў л и м л а р 
5.7 расм. Тўғри чизиқли штабли ташкилий тузилма 
Вазифавий 
хизматлар 
ишлаб 
чиқаришнинг 
техник 
қўллаб 
қувватланишини амалга оширадилар, ишлаб чиқаришга раҳбарлик қилиш 
билан боғлик масалаларни ҳал қилиш вариантларини тайѐрлайдилар, тўғри 
чизиқли раҳбарни режалаштириш, молиявий ҳисоб-китоблар, моддий -
техник таъминот ва бошқа масалалардан озод қиладилар.Ташкилий тузилма 
бошқарувнинг юқори оперативлигини таъминлайди. 
Фирма қанчалик йирик бўлса, у шунчалик шохлаб кетган аппаратга эга 
бўлади. Шу муносабат билан вазифавий хизматлар фаолиятини 
мувофиқлаштириш ѐки ўзининг ихтиѐрида компьютер техникасига эга 
Юридик хизмат 
Бош 
бошқарувчи 
Тадқиқотлар 
сектори 
Техник 
директор 
Захираларни 
бошқариш 
бўйича 
директор 
Маркетинг 
бўйича 
директор 

---

147 
бўлган юқори малакали ходимларга эга йирик ихтисослашган бўлинмаларни 
ташкил қилиш ҳақидаги масала вужудга келади. 
Бошқарувнинг бу тузилмаларида бўлинмалар ўртасида горизонтал 
даражадаги яқин алоқалар ва ўзаро ҳамкорликлар йўқдир. 
Бошқарувнинг матрица тузилмаси - бу бошқарувнинг ташкилий 
тузилмасининг замонавий самарали тури бўлиб, у иккита тузилмалар тўғри 
чизиқли ва дастурий мақсадни бирга олиб бориш йўли билан яратилади (4.7 
расм) 
Тўғри чизиқли тузилмага мувофиқ (вертикал бўйича) ташкилот 
фаолиятининг айрим соҳаларини бошқариш амалга оширилади; ишлаб 
чиқариш, сотиш, таъминот, дастурий мақсадли тузилмага мувофиқ 
(горизонтал бўйича) дастури(лойиҳалар)ни бошқариш. 
Бошқарувнинг матрица тузилмасида дастур(лойиҳа)нинг раҳбари тўғри 
чизиқли раҳбарларга ҳам бўйсунувчи мутахассислар билан ишлайди. У аниқ 
дастур бўйича нима ва қачон қилиниши кераклигини белгилайди.Тўғри 
чизиқли раҳбар эса у ѐки бу ишни ким ва қачон бажариши кераклигини ҳал 
қилади. 
Бошқарувнинг матрица тузилмасининг афзалликлари қуйидагилар: 

бошқарув ходимлари фаолиятини вазифавий бўлинмалар билан ўзаро 
ҳамкорлик қилувчи дастурий бўлинмаларни шакллантириш йўли билан 
фаоллаштириш, бошқарув вазифаларини юқори натижаларга эришиш учун 
жавобгар бўлган раҳбарлар (лойиҳавий ва дастурий гуруҳлар раҳбарлари) ва 
мавжуд ресурлардан тўлиқроқ фойдаланиш учун жавобгар бўлган раҳбарлар
(вазифавий бўлинмалар бошлиқлари) ўртасида етарлича аниқ тақсимланиши; 

барча даражадаги раҳбарлар ва матахассисларни ишлаб чиқариш 
(тижорат)ни такомиллаштириш бўйича фаол ижодий фаолиятга жалб қилиш; 

қарорлар қабул қилиш бўйича ваколатларни ўртача даражага 

---

148 
Юқори раҳбарлик 
Вазифав ий қисм 
1.дастурнинг раҳбари 
2.дастурнинг раҳбари
3.дастурнинг раҳбари 
5.8 расм. Матрица ташкилий тузилма 
(0 матрица гуруҳлари) 
топшириш 
натижасида юкори даражадаги раҳбарларга юкламани 
пасайтириш. Бунда асосий қарорларни бажарилишини мувофиқлаштириш ва 
уни назорат қилиш юқори даражада сақланиб қолади; бир неча дастурларни 
бажаришда ресурслар билан маневр қилишнинг эгилувчанлиги ва 
оперативлиги таъминланади.
Матрица тузилмаларида янги технолигик жараѐнлар ва унимли 
ускуналарни тадбиқ этиш билан боғлик қайта қуришларни тез тез ўтказиш 
мумкин. 
Матрица тузилмаларига ўтишда мураккаб маҳсулотларни ишлаб 
чиқаришда йирик ташкилотларда энг катта самарага эришилади. 
И
шл
аб
чи
қи
ш 
хи
зм
атл
ар
и ра
ҳб
ар
и 
Мар
кети
нг в
а с
оти
ш 
хи
зм
атл
ар
и ра
ҳб
ар
и 
И
шл
аб
чи
қариш 
хи
зм
атл
ар
и ра
ҳб
ар
и 
Ташкилот раҳбари 

---

149 
Шу билан бирга гуруҳлардан ташкилотнинг матрицасини қуриш 
элементлари сифатида фойдаланиш салбий томонларга ҳам эга: бундай 
гуруҳлар барқарор тузилмалар бўлмайдилар.Улардан интенсив равишда 
фойдаланишда ходимлар “ташкилий бино”даги ўз жойларидан маҳрум 
бўладилар, улар доимий равишда гуруҳдан гуруҳга кўчиб юрадилар ва бутун 
ташкилот вақтинчага ўхшаб қолади. Агар ташкилот бундай гуруҳлардан 
фойдаланишга борган сари кўпроқ мурожаат қилса, унда гуруҳлар ва 
лойиҳалардаги раҳбарлар ва мутахассисларни тез-тез ўзгариши назоратни 
йўқлигига олиб келади ва ташкилот осонгина барбод бўлади. Бу ҳолда 
тўлиқлигича матрица тузилмасини ташкил қилишга тўғри келади, бу салбий 
самарани пасайтиради. Бундан ташқари матрица тузилмалари учун 
низоларнинг юқори даражаси хосдир.