N. J. Toshmanov rivojlanish biologiyasi



Download 9,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet73/97
Sana20.01.2022
Hajmi9,16 Mb.
#393918
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   97
Bog'liq
Ривожланиш биологияси дарслик

Peritsitlar.
  Qon  tomir  endoteliy  hujayralarining  tashqi  tomonida  bazal 
membrana  hosil  qilgan  yoriqlarda  yoki  bazal  membrana  bilan  endoteliy  hujayra 
bazal  plazmolemmasi  orasida  peritsit  hujayralari  joylashib,  ularni  perikapillyar 
hujayralar yoki periangiotsitlar deb ham  yuritiladi. 
Peritsitlarning  о„ziga  xos  xususiyatlaridan  biri  ularning  hamma  tarafdan 
bazal  membrana  bilan  о„ralgan  holda  joylashishidir.  Bazal  membrana  peritsitga 
yaqin  yerda  ikkiga  bо„linib,  hujayrani  qamrab  oladi.  Peritsitlar  ovalsimon  yoki 
notо„g„ri  shaklga  ega  bо„lishi  mumkin.  Ba‟zan  peritsitlar  tuzilishi  jihatdan 
limfotsitlarga  juda  о„xshab  ketadi.  Bu  hujayralarda  ba‟zan  nerv  oxirlarining 
tugallanishi  peritsitlar  qon  kapillyarlari  teshigining  kattaligini  boshqarib  turadi, 
degan  fikrga  olib  keladi.  Keyingi  yillarda  peritsitlarga  ma‟lum  bir  sharoitda 
biriktiruvchi tо„qimaning boshqa hujayralariga (fibroblastlarga) aylanadigan о„ziga 
xos hujayralar sifatida qaralmoqda. 
Adventitsial  hujayralar.
  Ular  kam  differensiallangan,  yassi  yoki  duksimon 
shaklga  ega  hujayralar  bо„lib,  qon  tomirlar  atrofida  joylashadi.  Adventitsial 
hujayralar peritsitlardan farq qilib, hech qachon bazal membrana bilan о„ralmaydi. 
Ularning  sitoplazmasi  sust  bazofil  bо„yalib,  о„zida  kam  miqdorda  organoidlar 
tutadi.  Adventitsial  hujayralar  kam  differensiallangan  hujayralar  bо„lib,  ulardan 


217 
 
ma‟lum sharoitlarda fibroblastlar yoki adipotsitlar (yog„ hujayralari) hosil bо„lishi 
mumkin deb hisoblanadi. 
Siyrak biriktiruvchi tо‘qimaning hujayralararo moddasi. 
Siyrak biriktiruvchi 
tо„qimaning  hujayralararo  moddasi  amorf  (asosiy)  moddadan  va  uch  turli 
tolalardan  iborat.  Kollagen  va  elastik  tola  tolalarning  asosiy  qismini  tashkil  etib, 
unda retikulyar tolalar kam uchraydi. 
Amorf  modda  va  tolalar  asl  biriktiruvchi  tо„qimaning  hamma  turlarida  har 
xil  nisbatda  uchraydi.  Shuning  uchun  quyida  keltirilgan  hujayralararo  moddaning 
tuzilishi biriktiruvchi tо„qimaning hamma turlari uchun tegishlidir. 
Asosiy  modda.
  Asosiy,  amorf  yoki  sement  modda  gomogen  massa  bо„lib, 
kolloiddan  iborat.  Amorf  modda  biriktiruvchi  tо„qima  takomilining  ilk 
bosqichlarida  hosil  bо„lib,  avvaliga  tolalar  kо„proq  bо„ladi,  keyinchalik  amorf 
modda differensiallashib, biriktiruvchi tо„qimaning bir turida, masalan, terida kam, 
tog„ayda esa kо„proq glikozaminoglikanlar (mukopolisaharidlar) tutadi. 
Normal  sharoitda  asosiy  modda  gel  konsistensiyasiga  ega.  Uning  tarkibiga 
biriktiruvchi  tо„qima  hujayralarida  sintezlanuvchi  moddalar  (sulfatlangan 
glikozaminoglikanlar – xondiotinsulfat, geparinsulfat, keratinsulfat, gialuron kislo-
ta; fermentlar, immun tanachalar) va qon tomir orqali keluvchi moddalar (albumin, 
globulin,  vitaminlar,  gormonlar,  ionlar,  suv,  fermentlar,  immun  tanachalar  va 
metabolitlar)  kiradi.  Bu  komponentlarning  miqdori  fiziologik  va  patologik 
holatlarda  о„zgarib  turadi.  Glikozaminoglikanlar,  xususan,  gialuron  kislota, 
xondriatin sulfat va geparin sulfat asosan  oqsillar bilan kompleks holatda bо„ladi. 
Amorf  moddaning  miqdori  biriktiruvchi  tо„qimaning  turli  qismlarida  turlicha. 
Qontomir  kapillyarlari  atrofida,  yog„  hujayralari  tо„plangan  joylarda  yoki 
retikulyar  hujayra  kо„p  bо„lgan  qismlarda  amorf  modda  kam  bо„ladi.  Lekin 
biriktiruvchi tо„qimaning epiteliy bilan chegaradosh qismlarida amorf modda kо„p. 
Bu  yerda  amorf  modda  kollagen  va  retikulyar  tolalar  bilan  birga  chegara 
membranasini (bazal plastinkani) hosil qiladi. 
Asosiy  modda  turli  moddalarni  qon  tomirdan  hujayraga  yoki  metabolizm 
qoldiqlarini  hujayradan  qonga  о„tishida  asosiy  tuzilma  sanaladi.  Uning 


218 
 
о„tkazuvchanligi  glikozaminoglikanlar  konsentratsiyasiga  va  boshqa  fizik-
kimyoviy  holatlarga  bog„liq.  Gistamin  va  gialuronidaza  fermenti  ta‟sirida  amorf 
moddaning  о„tkazuvchanligi  keskin  oshadi.  Shunday  qilib,  amorf  modda 
organizmda  modda  almashinuvida  muhim  о„rin  tutib,  uning  о„zgarishi  turli 
kasalliklarga olib kelishi mumkin. 

Download 9,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish