N. J. Toshmanov rivojlanish biologiyasi

Qon 
 
Qon  tarkibining  organizm  funksional  holati  bilan  о„zaro  bog„liqligi 
meditsina  praktikasida  katta  ahamiyatga  ega,  chunki  kо„p  hollarda  qondagi 
о„zgarishlar  ikkilamchi  bо„lib,  turli  organlar  fiziologik  vazifasining  buzilishi 
tufayli kelib chiqadi. 
I.  A.  Kassirskiy  iborasi  bilan  aytganda,  «qon–organizmning  oynasi  bо„lib, 
unda organ va tо„qimalarda bо„ladigan har xil о„zgarishlar о„z aksini topadi». 
Qon  suyuq  hujayralararo  modda  –  plazmadan  va  unda  muallaq  joylashgan 
shaklli  elementlardan  iborat.  Ularning  о„zaro  nisbati  sog„lom  odamda  55:45  ni 
tashkil etib, gematokrit kо„rsatkich deb ataladi. Gematokrit kо„rsatkichning u yoki 
bu  tomonga  о„zgarishi  qonning  suyulishi  yoki  quyulishini  kо„rsatib,  muhim 
diagnostik belgi hisoblanadi. 
Qon  miqdori  voyaga  yetgan  organizmda  tana  og„irligining  taxminan  7 
foizini tashkil etib, о„rta hisobda 5–5,5 litrga teng. 
Ichki muhit to„qimasi
 
Qon va limfa 
     Biriktiruvchi to„qima  
Asl biriktiruvchi 
to„qima 
Suyak to„qimasi 
Tog‟ay to„qimasi
 

---

182 
 
Qonning  vazifalari:  1)  transportlik  va  trofik  vazifasi  –  о„pkadan  kislorodni 
tо„qima  va  organlarga  yetkazib, ulardan karbonat  angidridni olib ketadi; ichak  va 
me‟dada  sо„rilgan  va  organizm  uchun  muhim  bо„lgan  har  xil  oziq  moddalarni 
tо„qimalarga  yetkazib  beradi;  2)  himoya  vazifasi  –  asosan  oq  qon  tanachalari 
tomonidan  bajariladi  va  organizmga  tushgan  mikroblar,  zaharli,  begona 
zarrachalarni  fagotsitoz  qilish  (yutish  va  yemirish)  dan  iborat  bо„ladi.  Qon 
tarkibida  maxsus  oqsil  moddalar  –  antitelolar  bor  bо„lib,  ular  о„z  navbatida 
organizmga  tushgan  begona  oqsillar,  mikroblarga  (antigenlarga)  javoban  ishlab 
chiqariladi. 
Antitelolarning 
asosiy 
roli 
kо„rsatib 
о„tilgan  antigenlarni 
zararsizlantirish (neytrallash) hisoblanadi; 3) Gomeostatik (gomeostaz  – organizm 
ichki  muhitining  doimiyligini  ta‟minlash  demakdir)  vazifasi  –  qon  orqali  har  xil 
organ va sistemalarning fiziologik faoliyatini bajarishda ishtirok etuvchi gormonlar 
va  turli  xil  moddalar  tasqiladi.  О„z  kimyoviy  tarkibining  muayyanligi  tufayli  qon  
organizmda  fizik-kimyoviy  kо„rsatkichlarning  doimiyligini,  chunonchi,  tana 
haroratining,  osmotik  bosimning  va  organizmda  kislota-asos  tengligining 
doimiyligini ta‟minlab turadi. 
Qon  plazmasi
.  Rangsiz,  tiniq  suyuqlik  bо„lib,  90–92%  suvdan  va  8–10%. 
quruq  moddadan iborat. Quruq  moddaning  5,5–8% oqsillar bо„lib, 2–3,5% ni  esa 
organik va mineral birikmalar hosil  qiladi. Qon  oqsillaridan eng muhimlari albu-
min (4,5–5,5%), globulin (1,2–2,5%) va fibrinogendir (0,2–0,6%). 
Oqsillar  miqdori  va  ularning  foizi  nisbati  fiziologik  sharoitlarda  doimiy 
bо„lib,  turli  patologik  holatlarda  о„zgarishi  mumkin.  Qon    plazmasida 
globulinlarning bir necha turlari uchraydi (alfa, beta va gamma-globulinlar). 
Gamma-globulinlar  fraksiyasi  qon    zardobida  antitelolar  tutuvchi  asosiy 
oqsillar  hisoblanadi.  Fibrinogen  esa  ma‟lum  sharoitda  fibrin  tolalariga  aylanish 
xususiyatiga  ega  bо„lib,  qon    ivishida  muhim  ahamiyatga  ega.  Fibrinogensiz 
plazma  qon  zardobi  deb  ataladi.  Plazmada  mineral  moddalardan  temir,  kaliy, 
kalsiy,  fosfor,  mis  va  boshqalar  bо„lib,  ular  kо„pchilik  hollarda  organik 
moddalarning  tarkibiga  kiradi.  Bundan  tashqari,  plazma  tarkibida  modda 
almashinuv  mahsulotlari  –  mochevina,  kreatinin,  yog„  va  karbonsuvlar  bо„ladi. 

---

183 
 
Plazmaning  muhiti  (pH)  neytral  bо„lib,  fiziologik  sharoitlarda  7,37–7,45  ga  teng. 
Uning doimiyligi bufer sistemalar tufayli saqlanadi.