N. J. Toshmanov rivojlanish biologiyasi

Ichki muhit tо‘qimalari 
 
Mezenximadan  hosil  bо„lib,  tayanch-trofik  vazifani  bajaruvchi,  lekin 
                     
6
 
Bobrysheva I. V. Kashchenko S. A., 
Histology Cytology Embryology, 
State establishment, «Lugansk state 
medical university» , “Knowledge”, 2011. 98-111 бетлар 

---

180 
 
tuzilishi  bilan  farqlanuvchi  tо„qimalar  ichki  muhit  tо„qimalari  (tayanch-trofik, 
biriktiruvchi tо„qima) nomi bilan ifodalanadi. Bu tо„qima tarkibiga qon, limfa, asl 
biriktiruvchi tо„qimalar, tog„ay va suyak tо„qimasi kiradi. 
Kо„p  eksperimental  izlanishlar  shuni  kо„rsatdiki,  biriktiruvchi  tо„qima 
hujayralari  qon  hujayralari  kabi  о„ziga  xos  о„zak  hujayradan  rivojlanar  ekan. 
Asrimizning  boshida  A.  A.  Maksimov  ilgari  surgan,  ya‟ni  barcha  qon  hujayralari 
va  biriktiruvchi  tо„qima  hujayralari  limfotsitlarga  о„xshash  hujayralardan 
rivojlanadi,  degan  nazariya  hozirgi  kunda  tо„la  tasdiqlandi.  Takomil  davrida 
yuqorida  keltirilgan  tо„qimalarning  hammasi  homilaning  boshlang„ich  rivojlanish 
bosqichida  hosil  bо„ladigan  mezenximadan  taraqqiy  etadi.  Mezenxima  birlamchi 
kam  differensiallashgan  biriktiruvchi  tо„qimadir.  U  mezodermadan  kо„chib, 
homila varaqlari orasida va о„q organlar atrofida joylashib, hujayralar hosil qiladi. 
Mezenximaning  hosil  bо„lishida  qisman  ektodermadan  kо„chgan  hujayralar  ham  
ishtirok  etadi.  Mezenxima  tо„qimasini  hosil  qiluvchi  mezenxima  hujayralari 
yulduzsimon  shaklga  ega  bо„lib,  о„siqlar  bilan  birlashadi  va  tо„rsimon  tuzilmani 
hosil  qiladi.  Bu  hujayralar  amorf  va  fibrillyar  hujayralararo  modda  ishlab 
chiqaradi. 
Hamma  ichki  muhit  tо„qimalari  uchun  xos  umumiy  xususiyat  –  bu  ularda 
hujayralar va hujayralararo moddalarning mavjudligidir. Ichki muhit tо„qimasining 
qon  va limfa tо„qimasidagi hujayralararo  modda suyuq bо„lsa, tog„ay va ayniqsa 
suyak tо„qimalarida uning zichlashganligini kuzatish mumkin. 
Bajaradigan vazifasi bо„yicha ham ichki muhit tо„qimasining tarkibiy qismi 
bir-biridan  farqlanadi.  Qon,  limfa,  siyrak  biriktiruvchi  tо„qima  butun  organizmni 
oziqa moddalar bilan ta‟minlagani uchun ularni trofik tо„qimalar deb ataladi. Shu 
tо„qimalar  organizmga  tushgan  mikroblar  va  yot  oqsillar  bilan  kurashda  asosiy 
о„rin tutadi. Qon va biriktiruvchi tо„qima  ma‟lum hujayralari fagotsitoz qilish va 
antitelolar  hosil  qilish  qobiliyatiga  ega.  Ichki  muhit  tо„qimasining  boshqa  turlari 
esa  kо„proq  mexanik  vazifani  bajaradi.  Ular  suyak,  tog„ay  va  zich  biriktiruvchi 
tо„qimalardir.  Ichki  muhit  tо„qimasi  hujayralari  epiteliy  tо„qimasidan  farqli 
ravishda nopolyar hujayralardir. 

---

181 
 
Shunday  qilib,  ichki  muhit  tо„qimasi  mezenximadan  rivojlanib,  organizm 
ichida joylashadi, trofik, himoya va tayanch vazifalarni bajaradi. 
Ichki muhit tо„qimasini quyidagicha klassifikatsiya qilish mumkin: 
 
 
 
 
 
Qon
 
 
Qon, limfa va tо„qima suyuqligi bilan birlikda organizmning ichki muhitini 
tashkil  qiluvchi  tо„qimadir.  Qon  harakatchan  muhit  bо„lib,  о„z  tarkibini  doimo 
о„zgartirib turadi. Qon tarkibining о„zgarishi tartibsiz bо„lmay, balki organizmning 
ma‟lum funksional holatiga mos ravishda yuz beradi.