N. J. Toshmanov rivojlanish biologiyasi

Histology Cytology Embryology, 
State establishment, «Lugansk state 
medical university» , “Knowledge”, 2011. 116-144 бетлар
 

---

201 
 
mexanik  yoki  tayanch  (turli  a‟zolar  stromasi  –  asosini  hosil  qiladi)  vazifalarni 
bajaradi. Mexanik vazifasi ayniqsa tog„ay va suyak tо„qimalariga xos bо„lib, ular 
skelet hosil qiladi. Biriktiruvchi  tо„qimada  ba‟zi bir kasalliklarda  ekstramedullyar 
orolchalar hosil bо„lib, unda qon shaklli elementlari yaratilishi mumkin. 
Asl  biriktiruvchi  tо‘qima
.  Asl  biriktiruvchi  tо„qima  tolali  biriktiruvchi 
tо„qima va maxsus xususiyatga ega bо„lgan biriktiruvchi tо„qimaga bо„linadi. 
Tolali  biriktiruvchi  tо„qimada  hujayra  elementlari  va  hujayralararo 
moddaning  nisbati  turlichadir.  Siyrak  shakllanmagan  biriktiruvchi  tо„kimada 
hujayra  elementlari  kо„p  bо„lib,  hujayralararo  tolalari  esa  kam.  U  asosan  trofik, 
himoya va tayanch vazifalarni о„taydi. Tolalari kо„pligi bilan keskin farq qiluvchi 
tо„qima  zich  biriktiruvchi  tо„qimadir.  U  kо„proq  tayanch  vazifasini  о„taydi.  Agar 
zich biriktiruvchi tо„qima  tolalari turli  yо„nalishda  yotsa  –  shakllanmagan, tolalar 
tartibli  joylashsa  shakllangan  zich  biriktiruvchi  tо„qima  deb  yuritiladi.  Ularni 
sxematik ravishda quyidagicha ifodalash mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Siyrak 
tolali 
shakllanmagan 
biriktiruvchi 
tо‘qima
. 
Siyrak 
tolali 
Asl biriktiruvchi to„qima
 
Tolali  biriktiruvchi to„qima
 
Maxsus xususiyatga ega 
biriktiruvchi to„qima
 
 (retikulyar, yog‟, shilliq, 
pigmentli biriktiruvchi 
to„qima)
Siyrak shakllanmagan 
biriktiruvchi to„qima
 
Zich shakllangan 
biriktiruvchi to„qima
 
Shakllanmagan 
biriktiruvchi to„qima
 
 ( teri derma qismining 
to„rsimon qavati)
 
Shakllangan briktiruvchi 
to„qima (pay, obroz 
membranalar, 
plastinkasimon va elastik 
to„qimalar)
 

---

202 
 
shakllanmagan  biriktiruvchi  tо„qima  hujayra  elementlari  va  oraliq  moddadan 
tashkil  topgan  bо„lib,  unda  biriktiruvchi  tо„qimaning  barcha  turlariga  xos 
hujayralarni uchratish mumkin. Hujayra oraliq moddasida siyrak, turli yо„nalishda 
yotuvchi  tolalar  joylashadi.  (65-rasm).  Hujayralararo  modda  kо„p  bо„lgani  uchun 
biriktiruvchi  tо„qimaning  funksiyasi  oraliq  moddaning  fizik-kimyoviy  xossalariga 
bog„liq. 
Siyrak  tolali  biriktiruvchi  tо„kima  kuchli  regeneratsiya  qobiliyati,  yuqori 
plastik va adaptatsion imkoniyati bilan harakterlidir. 
Siyrak  tolali  biriktiruvchi  tо„qima  organizmning  turli  organ  tо„qimalari 
tarkibida bо„ladi va doimo qon tomirlar devori bо„ylab joylashadi. U biriktiruvchi 
tо„qimaning  boshqa  turlari  uchun  ham  xos  bо„lgan  trofik,  himoya,  plastik  va 
mexanik  (tayanch)  vazifalarni  bajarib,  organizm  ichki  muhitining  doimiyligini 
(gomeostazni)  belgilaydi.  Barcha  funksiyalar  hujayralar  va  hujayralararo  modda 
vositasida bajariladi. 
 
 
65- rasm. Siyrak tolali shakllashagan biriktiruvchi tо„qima (sxema).
  
1– elastik tola;                  
2–fibroblastning ektoplazmasi
;
 3– fibroblast; 4 – gistotsit; 5 – fibroblastning endoplazmasi;                     
6 – kollogen tola; 7 – ektoplazmadagi vakuol; 8 - limfotsit.
 
 

---

203 
 
Biriktiruvchi 
tо„qima 
morfologiyasini  о„rganish  shu  tо„qimaning 
kasalliklarini 
(kollagenozlarni) 
va 
turli 
jarayonlarga 
bо„lgan 
javobini 
(immunologik reaksiya, yallig„lanish, regeneratsiya) tushunishga yordam beradi.