N. J. Toshmanov rivojlanish biologiyasi

Eozinofillar
. Ular neytrofillarga nisbatan birmuncha yiriqroq bо„lib, diametri 
qonda 10–11 mkm, qon surtmasida esa 12–15 mkm ga teng. 
Eozinofillar  fiziologik  holatda  leykotsitlar  umumiy  miqdorining  2–5%  ini 
tashkil  etadi.  Eozinofillar  yadrosi,  neytrofillarnikiga  о„xshash  tuzilgan  bо„lib, 
alohida bо„laklardan (segmentlardan) iborat. Bо„laklar soni eozinofillarda asosan 2 
ta  bо„lib,  3  yoki  undan  kо„p  segmentli  yadro  saqlovchi  eozinofillar  juda  kam 
uchraydi.  Eozinofillarni  boshqa  leykotsitlardan  ajratib  turuvchi  asosiy  xususiyati 
ular  sitoplazmasida  joylashgan  maxsus  donachalarning  о„ziga  xos  tuzilishidir. 
Eozinofil donachalari ikki turli bо„lib, birinchisi yumaloq yoki oval shaklga ega va 
neytrofillarnikiga nisbatan yirikroqdir (diametri 0,3–1,5 mkm). Ular kо„p miqdorda 
bо„lib, Romanovskiy usuli bilan bо„yalganda eozin bilan qizil rangga bо„yaladi va 
tashqi kо„rinishi bо„yicha «qizil ikrani» eslatadi. 
Elektron  mikroskop  ostida  eozinofillar  о„zlarining  hujayra  organoidlari 
tuzilishi  bо„yicha  neytrofillardan  deyarli  farq  qilmaydi.  Ular  sitoplazmasidagi 
maxsus eozinofil donadorligi esa о„ziga xos ultramikroskopik tuzilishga ega. 
Odamda  va  kalamush  eozinofillarida  birinchi  tur  donachalar  oval  yoki 
chо„zinchoq shaklga ega bо„lib, har xil elektron zichlikka ega bо„lgan qismlardan 
iborat  (60-rasm).  Donachalarning  markazida  yoki  markazdan  sal  chetroqda  katta 

---

191 
 
elektron  zichlikka  ega  bо„lgan  prizma,  trapetsiya  yoki  tо„g„ri  burchak  shaklidagi 
kristalloid  tuzilma  joylashgan  bо„lib,  qolgan  qismi  esa  elektron  zichligi  kamroq 
donador materialdan iborat. 
 
 
 
60-rasm. Eozinofilning 
ultramikroskopik tuzilishi (sxema).
 
1–yadro 
segmentlari; 2–sitoplazma; 2.1,2.2- spetsifik 
donachalar. 
 
  
Ikkinchi  tur  donachalar  maydaroq  (0,1–0,5  mkm)  bо„lib,  gomogen  yoki 
donador tuzilishga ega. Ularda kristalloid uchramaydi. Bu donachalar oz miqdorda 
bо„lib,  о„zida  kislotali  fosfataza  va  arilsulfataza  fermentlarini  saqlaydi.  Ularga 
birinchi tur donachalar hosil bо„lishidagi dastlabki bosqich deb qaraladi. 
Biokimyoviy  va  sitokimyoviy  usullar  bilan  birinchi  tur  eozinofil 
donachalarda  kislotali  fosfataza  va  arilsulfatazadan  tashqari  oksidlanish 
fermentlari–  peroksidaza,  diaminoksidaza  (gistaminaza)  va  katalazalar  borligi 
aniqlangan.  Peroksidaza  eozinofillarda  neytrofillarga  nisbatan  2,5  baravar  kо„p 
bо„lib,  kimyoviy  tarkibi  bilan  laktoperoksidazalarga  kiradi.  Peroksidaza 
donachalarning  periferik  qismida  joylashib,  kristalloid  tuzilmalarda  uchramaydi. 
Fermentlardan  tashqari  donachalar  tarkibida  kо„p  miqdorda  asosiy  va  kation 
oqsillar  bor.  Barcha  kо„rsatilgan  moddalar  eozinofillarning  maxsus  vazifalarni 
bajarishini ta‟minlaydi. 
Eozinofil  leykotsitlar  aktiv  harakat  qilish  va  birmuncha  fagotsitoz 
qobiliyatiga  ega.  Biroq  eozinofil  leykotsitlarning  fagotsitoz  qilish  qobiliyati  juda 
past  bо„lib,  neytrofillar-  fagotsitoz  aktivligining  faqat  yarmini  tashkil  etadi. 
Eozinofillarning  allergik  reaksiyalarda  ishtirok  etishi  hozirgi  paytda  tо„la 
tasdiqlangan. 

---

192 
 
Turli  allergik  holatlarda  eozinofillarning  soni  bilan  gistamin  moddasi 
almashinuvi orasida о„zaro bog„lanish bо„lib, eozinofillar gistaminni aktiv ravishda 
yutadi  va  gistaminaza  fermenti  yordamida  parchalaydi.  Arilsulfataza  va  asosiy 
oqsillar  ham  allergik  reaksiyalarda  hosil  bо„ladigan  moddalar  (mediatorlarni)ni 
neytrallashda  aktiv  ishtirok  etadilar.  Peroksidaza,  asosiy  va  kation  oqsillar 
organizmga tushgan turli xil parazitlarga va ularning lichinkalariga sitotoksik ta‟sir 
kо„rsatadi. 
Eozinofillar  sonining  oshib  ketishi  eozinofiliya  deb  atalib,  turli  xil  allergik 
holatlarda,  jumladan,  bronxial  astmada,  zardob kasalligida,  parazitar  kasalliklarda 
va boshqalarda uchraydi. Eozinofillar takomili va ularning qonga tushishi gumoral 
boshqaruv mexanizmlari ta‟siri ostida bо„ladi. Buyrak usti bezi pо„st moddasining 
gormonlari  (glyukokortikoidlar)  va  gipofiz  gormonlarining  (AKTG)  miqdori 
oshgan paytda eozinofillar sonining kamayib ketishi kuzatiladi (eozinopeniya). Shu 
sababdan eozinofillar miqdori kо„rsatilgan gormonlar yordamida boshqarib turiladi 
deb  hisoblanadi.  Eozinofillarning  yashash  muddati  10–12  sutkaga  teng  bо„lib, 
shundan  4  sutkasi  suyak  kо„migida  о„tadi.  Ular  qonda  qisqa  vaqt  (4–12  soat) 
bо„lib, keyin tо„qimalarga chiqadi va о„z asosiy vazifalarini bajaradi.