N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Nazorat savollari:
1 Diqqat tushunchasining mohiyatini izohlang?
2.Diqqatning fiziologik asosini m m a tashkil qiladi9
3.Diqqat turlarini ko'rsating9
4.Diqqatning xususiyatlarini ajrarib ko'rsating?
5.Parishonxotirlik tushunchalarining mazmuni nim alarda k o 'n n a d i9
6.Jahon psixologiyasida diqqat nazanyalari xususida nimalami ayta olamiz?
S E Z G I
Reja:
l.S e zg i haqida tushuncha
2.Sezgilarning n e r v -fiz io lo g ik asoslari
3.Sezgi turlari
35

---

Tayanch tushunchalar: 
sezgi, analizator. 
interoretseptiv sezgilar, kinestetik 
sezgi, sezgi, sezgi a ’zolarining o ‘ziga xos q u w ati, sezgi chegarasi, sezgirlik, 
propnoretseptiv sezgilar, sensibilizatsiya, sensor sezgilar, sinesteziya, 
eksteroretseptivsezgilar, hid bilish sezgisi.
MaMumki bizni o'rab turgan tashqi olamdagi narsa va hodisalarning ju d a ko‘p 
belgi va xususiyatlari mavjud. 
Masalan
, narsalarning rangi, ta ’mi, hidi. qattiq yoki 
yum shoqligi, g'adir-budur yoki tekisligi, harorat va boshqalar Ana shu narsa va 
hodisalarning turli xil belgi, xususiyatlarini biz ham turlicha sezgi a ’zolarimiz orqali 
ongim izda aks ettiramiz.
Tevarak-atrofim izdagi narsa va hodisalarning turli xil belgi ham da xususiyatlari 
har doim ham bizning sezgi a'zolarim izga ta’sir etib turadi. Natijada bizda turli 
sezgilar hosil bo'ladi. Chunonchi, nurlam ing ko'zim izga ta ’sir qilishi natijasida 
ko'rish sezgisi, har xil tezlik va kuchlanishdagi havo toMqinlarining qulog'im izga 
ta’sir etishi natijasida eshitish sezgisi, nafas olish paytida havo bilan birga burun 
b o 'sh lig 'ig a kirgan har turli modda zaiT achalanning ta s iri natijasida hid sezgisi, biror 
narsani qo'lim iz yoki badanim izga tegib ta ’sir etish natijasida ten (taktil - biror 
narsaning terim izga tegishi) yoki bosim sezgisi va shu kabi sezgilar har doim hosil 
bo'ladi.
Demak, 
sezgi 
deb, atrofimizdagi narsa va hodisalarning sezgi a'zolarim izga 
bevosita t a s i r etishi natijasida ularning ayrim belgi va xususiyatlarini miyamizda 
aks
ettirilishini aytamiz.
Sezgi bilish jarayonlan ichida oddiy psixologik jarayon b o 'h b , tashqi olamdagi 
narsa va hodisalam i aks ettiradi Tashqi olamdan kelayotgan qo'zg'atuvchilarning 
muayyan retseptorlarga bevosita ta ’sir etish orqali ayrim belgi va xususiyatlami va 
organizm ichki holatini aks ettiradi. M a’lumki, insondan seдshm ng dastlabki bosqichi 
hissiy bilishdan boshlanib, keyinchalik u mantiqiy bilishga o'tadi. Sezgi ham oddiy 
psixologik jarayon bo'lgam bilan uning yuzaga kelishi o ‘z-o‘zidan hosil boMmaydi. 
U lar jum lasiga quvidagilar kiradi:
Sezgi a'zolariga ta’sir etadigan narsa va hodisaning bo'lishi.
Sezuvchi apparat, y a ’ni analizatom ing mavjud bo'lishi. 
Masalan,
havoning 
sovuqligini, tem im ing qattiqligim, qonung yumshoqligi va boshqalanu sezamiz.
Sezgi idrok bilan bog'liq bo'ladi, lekin narsa va hodisani idrok qilishdan oldin uni 
sezish lozim, shu bois sezgilar materiyaning sezgi a ’zolarimizga ta siri natijasidir. 
Sezgi axborotlarini qabul qilib, tanlab, to'plab, har bir sekundda axborotlar oqimini 
qabul qilib va qayta ishlab miyaga yetkazib beradi. Natijada tevarak - atrofdagi tashqi 
olamni va organizm o 'z ichki holatini adekvat “mos” aks ettirishi hosil bo'ladi. Sezgi 
az o la ri tashqi olam ning inson ongiga olib kiradigan yo'llaridan biridir.