N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

H ayvonlam ing ko'nikm alari
Taraqqiyotning yuqori bosqichidagi hayvonlarda harakatning instinktiv shaklari 
bilan bir q ato rd a xatti-harakatning individual o'zgaruvchan shakllari - ko'nikm a va 
intellektual harakatlar 
ham mavjud. 
K o'nikm a 
- bu hayvonlarda 
sharth 
bog'lanishlar asosida 
yuzaga 
keluvchi 
harakatlardir, y a ’ni biror faoliyatni 
takrorlamb turishi natijasida asta-sekin hosil 
qilingan xatti-harakatlardir. Nerv 
tizim ining nvojlam shi jihatidan hayvon qanchalik yuqori o'rinni egalasa, u o'zida 
shunchalik murakkab 
ko'nikm alarini hosil qila oladi. Instinktlarga qaraganda, 
ko'nikm a 
xatti-harakatlam ing 
ancha 
o'zgaruvchan 
shakli 
hisoblanadi.
H ayvonlam ing ko'nikm alari, ota-onala-ridan "o 'rg an ish ” yo'li bilan ham hosil
bo'ladi.
Inson ongining rivojlanishi
Inson psixikasi bilan eng yuksak taraqqiy etgan hayvon psixikasi o'rtasida katta 
farq mavjud. Hayvonlar "till" bilan inson tilim hech bir jihatdan taqqoslab bo'lm aydi 
Hayvon o 'z to'dasidagi boshqa o 'zig a o'xshash hayvonlarga aym choqdagi bevosita 
vaziyat bilan cheklangan hodisalar xaqida faqatgma signal berolsa, inson til yordami 
bilan boshqa odam larga o tgan, hozirgi va kelgusi zamondagi narsalar haqida axborot 
berishi va ularga ijtimoiy tajribani o'tkazishi mumkin
Hayvon va odam tafakkunm ng bir-bm dan farq qilishi ular till o'rtasidagi farqqa 
bog'liqdir Inson abstrakt 
tafakkurga, hayvon esa amaliy tafakkurga ega. Odam 
zaruriyatga mos ravishda ongli suratda ish ko'rish qobiliyatiga ega. Qurol yasash va 
uni asrash qobiliyatiga egalik odam psixikasi bilan hayvon psixikasining bir-biridan 
ajratuvchi ikkinchi muhim farq hisoblanadi. Konkret vaziyatdan tashqarida hayvon 
hech vaqt qurolm boshqa narsalardan farqlab, qurol sifatida ajratmavdi va um 
keyinchalik foydalanish uchun saqlab qo'vm aydi. Aniq vaziyatda qurol o 'z rolini 
o'tab bo'lgach, shu zahotiyoq, hayvon uchun qurollik sifatini yo'qotadi. Odam 
Ugandan o'ylab qo'yilgan reja bilan qurol yasaydi, quroldan tegishli maqsadlarda 
foydalanadi ham da uni saqlab qo'yadi. Odam nisbatan doimiy buyum lar olamida 
yashaydi. Odam quroldan foydalanish tajribasini boshqalardan o'rganadi va o 'zi bu 
tajribani boshqalarga o'rgatadi. Odam psixik faoliyatining hayvonlar psixikasidagi 
uchinchi farqi shuki. inson o'zidan keyingi avlodlarga ijtimoiy tajriba qoldiradi.
O dam bilan hayvon o'rtasidagi to'rtinchi g'o y at muhim farq hissiyot o'rtasidagi 
farqdir. Rivojlanish sharoitlanm ng turhcha bo'hshi odam psixikasining hayvon 
psixikasidan 
ajratuvchi muhim farqlardan hisoblanadi. Agar odam insoniyat 
tajribasini o'zlashtirm as ekan, 
o 'zig a o'xshagan odam lar bilan munosabatga 
kirishmas ekan, shaxs sifatida tarkib topmaydi. Inson ongining rivojlanishiga asosiy 
omil mehnat faoliyati, y a ’ni odam lam ing birgalikda qurol yasash va undan 
foydalanish faoliyatlari bo'lgan
Mehnat faoliyati ijtimoiy m unosabatlar taraqqiyotiga ta’sir qiladi, ijtimoiy 
m unosabatlam ing rivojlanishi esa m ehnat faoliyatining takom illashuviga ta’sir
Ш Я Щ

---

ko'rsatadi. Inson ongi m ehnatda rivojlanadi 
Inson ongi evolyusion taraqqiyot 
jarayonida aks ettirishnm g eng yuksak shakli sifatida maydonga kelib, ong tut'avli 
odam moddiy dunyodagi narsalam ing ob ’ektiv, barqaror xususiyatlarini ajrata oladi 
va shu asosda tevarak-atrofdagi voqelikni o'zgartira oladi Demak, inson psixikasining 
oliy bosqichini ong deb atash mumkin.