N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Tajriba y o k i eksperim ent m etodi
- o 'z navbatida tabiiy va laboratoriya 
m etodlariga ajratiladi. Tabiiy tajriba metodlarining ilmiy asoslarini 1910 yilda rus 
psixologi A F.Lazurskiy tomonidan ishlab chiqilgan. U kichik maktab yoshidagi bola 
shaxsining shakllanishini o'rganish m aqsadida ushbu metodm 
qo'llagan. Tabiiy 
metoddan ishlab chiqarish jam oalari a ’zolarining, ilmiy m uassasalar xodimlarimng, 
o'qituvchilar, keksaygan kishilarning psixologik o ‘zgarishlari, o'zaro munosabatlari, 
ish qobiliyatlari, mutaxassislikka yaroqhligi muammo-larini hal qilish jarayonida 
fovdalanish nazarda tutiladi. Tabiiy sharoitda inson psixikasini o'rganishdan 
sinaluvchilam ing o'zlari bexabar bo'lishi, ta 'h m jarayonida berilayotgan bilimlar 
tadqiqot maqsadiga m uvofiqlashtirilishi, katta yoshdagi odam larga tarbiyaviy ta ’sir 
o'tkazish, kundalik mehnat doirasida am alga oshinlishi, zavod va fabrikada esa 
moddiy mahsulot ishlab chiqarish samaradorligm i oshinshga qaratilishi lozim.
Tabiiy eksperim ent metodi 
sirtdan kuzatish metodidan keskin farq qiladi Sirtdan 
kuzatish metodida biror psixik jarayon kuzatilayotgan kishi o ‘sha jarayon qanday yuz 
bersa, shu holicha tekshiraveradi, lekin bu jarayonm ng namoyon bo ‘lishiga 
aralashm aydi, y a ’ni psixik jarayonni yuzaga keltiruvchi sharoitni o ‘zgartirmaydi. 
Tabiiy eksprement metodidan foydalanganda esa tekshim vchi o'rgam lavotgan biror 
psixik jarayonni o ‘zi vujudga keltiradi, lekin uni tekshirilayotgan odam uchun tabiiy 
bir sharoitda va unga sezdirmasdan o'tkazadi
Laboratoriya (klinika) eksperim enti 
m etodining (1879 yili V.Vunt kiritgan) 
asosiy xususiyati, 
shundan iboratki bunda o'rganilishi lozim bo'lgan psixik 
jarayonlarning (masalan idrok, diqqat,xotira kabi) qanday sharoitda qachon yuz 
benshini kutib o'tirm asdan tekshiruvchi kishi (ekspenm entator) sinalayotgan odam da
13

---

shu jarayonlami maxsus tarzda ishga 
soladi. Bundan tashqan laboratoriya 
eksprementi sharoitida eksperimentator o'rganavotgan har bir psixik jarayonni 
hohlagan marta, ya’ni takror-takror yaxshilab sinab k o 'n sh i mumkin. Bu murakkab 
psixik jarayonlaming tabiatini o'rganishda katta qulayhk tug'diradi Binnchidan, 
istalgan psixik jarayonni hohlagan paytda yuzaga keltirish vaqtni tejash tmkonini 
bersa, ikkinchidan har bir psixik jarayonni takror-takror yuzaga keltirib, sinchiklab 
o'rganish bu jarayonlaming qonuniyatlarini amqlash imkoniyatini beradi.