N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Sezgilarning nerv - fiziologik asoslari
MaMumki, sezgilar faqatgina tashqi ta ’sirlar natijasida hosil bo'Im ay, balki 
organizm ning ichki holatida ham am alga oshiriladi. Sezgi nerv tizimining u yoki bu 
qo'zg'atuvchidan ta sirlanuvchi reaksiyalan tarzida hosil bo'ladi va har qanday psixik 
hodisa kabi reflektorlik xususiyatiga egadir Sezgilarning nerv - fiziologik asosini 
qo'zg'atuvchining o 'zig a aynan o'xshavdigan analizatorga ta s iri natijasida 
hosil
36

---

bo'ladigan nerv jarayoni tashkil qiladi. Shuningdek, 
sezgilarning nerv fiziologik 
asosini o'rganishda I P.Pavlov ta'biri bilan aytganda analizator apparati tashkil etadi.
A nalizator 
- tashqi va ichki muhitdan keladigan ta ’sirotlarni qabul qilib olib, 
fiziologik jarayon 
bo'lgan 
q o 'zg'alishni 
psixik jarayonga, y a ’ni 
sezgilarga 
avlantiruvchi nerv m exam zm lan tizimi. Analizator apparati 3 qism dan tashkil topgan 
bo'lib, ular quyidagilardan iborat:
> perifenk (retseptor) - tashqi quvvatni nerv jarayoniga o'tkazadigan maxsus 
transform ator qismi;
> analizatom ing penferik bo'lim ining markaziy analizator bilan bog'laydigan 
yo'llarni ochadigan afferent (m arkazga intiluvchi) va efferent (m arkazdan qochuvchi) 
nervlar,
> analizatom ing perifenk bo'lim laridan keladigan nerv signallanning qayta 
ishlanishi sodir bo'ladigan qobiq osti va qobiq bo'lim lari.
A nalizatom ing qobiq b o'lim ida retseptor hujayralarining asosiy qismi jam langan 
o'zak, y a ’ni markaziy qism va qobiqning turli joylarida ma lum miqdorda mavjud 
tarqoq hujayra qismlaridan tarkib topgan tashqi qism bo'ladi. Analizatom ing o'zak 
qism ida retseptordan markazga intiluvchi nervlar joylashgan bo'lib, ko'plab 
hujayralardan iborat. M azkur analizatom ing periferik, y a ’ni tarqalib ketgan qism lan 
boshqa analizatorlam ing o 'za k lan bilan yondosh sohalariga kiradi va alohida 
narsalam i izlash jarayonida butun bosh miya qobig'ining katta qismi ishtirok etishiga 
erishiladi. Analizatom ing o'zagi 
analiz va sintez qilish funksiyasini bajaradi, 
masalan,
tovushlam ing balandligi.
Tarqoq qism lar dag'al analiz funksiyalarni, masalan musiqiv ohang va tovushlami 
farqlash bilan bog'liq bo'ladi.
Analizator nerv jarayonlarim ng voxud reflektor yoyining butun yo'Ii manbasi va 
eng muhim qismini tashkil etadi. Reflektor yoyi retseptordan ta’sirotni miyaga olib 
boruvchi nerv y o 'lla n va effektordan tarkib topgandir Reflektor yoyi elem entlam ing 
o 'za ro munosabati murakkab organizm ning tevarak-atrofdagi olamda to 'g 'ri m o'ljal 
olishning organizm ning yashash sharoitlariga muvofiq tarzdagi faoliyatining negizini 
ta ’ mi n lavdi