N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

EDVARD  L I T O R N D A Y K  
(1871  -   1949)
T o rn d a y k   bix eviorizm   aso sch ilar id an 
biri 
hisoblanadi. 
U 
o 'z in i n g  
ilk 
tajribalarini  m ehribonlik  uylari  bolalari  bilan  o 'tk azg an .  Universitet  m a ’muriyati 
bolalar  bilan  tajriba  o'tkazishni  m a ’n  qiladi  va  u  keyin chalik  hayvonla r  bilan  tajriba 
o'tkazadi.
U  du n y o d ag i  birinchi  ek sp erim enta l  zoopsixolo giya  laboratoriyasini  ochdi.  U 
dastlab  jo ‘ja I a r  keyin chalik 
it  va  m u s h u k la rd a   tajribalar  o ‘tkazadi. 
U 
o ‘z
1 0 3

---

tajribala rinin g  natijalari  a so s id a  1898-y ild a  “ H a y v o n la r   intellekti  yoki  hayvonla rdagi 
assotsiativ 
j a r a y o n l a m i n g  
ek sp erim e n tal 
o ‘rg a n i li s h i” 
n om li 
doktorlik 
dis sertatsiyasini  yoqla di.
U  o ‘zin in g   iz lanis hla rida  xulq   m o tiv a tsiy a sin in g   «quyi  darajalari»ni  o 'rg a n ib , 
k a la m u s h l a rd a   tajriba  ishlarini  olib  borib,  jo n i v o r d a   o chlik,  t a s h n a li k   v a   ularning 
tu rlich a  daraj alar in i  re ak s iy a  te zligiga  nis batan  n a m o y o n   b o ‘lish  xususiyatini 
o c h is h g a   intilgan.
E .T o rn d ay k  
o r g a n i z m n i n g  
j a v o b  
reaksiy asi 
y i g ‘indisini 
-  
xulq, 
q o 'z g 'a l u v c h i l a r i n i n g  
m u r a k k a b  
tizimini 
vaziyat, 
tashqi 
sh ar o it 
ekanligini 
tu s huntira di.  S h u n in g   uchun  in son  ongi  bilan  em as,  balki  vaziya t  bilan  boshqar iladi, 
d e g a n   g 'o y a n i   ilgari  surgan.  N atijada,  inson  ru.iiv  d u n v o si  m e x a n i k   ravishda 
reak s iy alar y ig 'i n d is i  bilan  te n g la sh ib   qoladi.
E .T o rn d ay k  
1912-yil  A m e ri k a   psixolo glari  assotsiatsiyasi  prezidenti  etib 
saylandi.  U  faoliyati  d a v o m i d a   500  dan  ortiq  ilmiy  asa r  y o z g a n .  O lim   1949-y ild a 
v afo t  etgan.
104

---