N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva Shaxsiy KoMPyuter va ofis qUrilmaLarIGa texnik xizmat ko‘rSatish

11.2. Elektr tarmog‘ini himoyalash qurilmalari
Himoyalash qurilmalari kompyuter tizimlarini tarmoq kuch-
lanishining keskin oshishi, kamayishi va tushib ketishida 
zarar yetishidan saqlaydi. Xususan, tarmoq kuchlanishining 
oshib ketishi yoki uning sakrashi kompyuterning o‘zini ishdan 
chiqarishi mumkin, kuchlanishning birdaniga o‘chib qolishi yoki 
pasayishi ma’lumotlarning yo‘qolishiga olib keladi.

---

192
Kompyuterning elektr ta’minoti blokida ba’zi bir saqlaydi-
gan qurilmalar o‘rnatilgan bo‘ladi. Ba’zi bir yuqori sinf 
kompyuter larining elektr ta’minoti blokida yuqori kuchlanishdan 
va ortiq darajadagi tokdan himoyalash hamda tarmoqning 
ichiga kiruvchi halal darajasini pasaytirish uchun oddiy filtrning 
mavjud bo‘lishi ko‘zda tutilgan.
Elektr energiyasini berishda quyida keltirilgan uzilishlar 
bo‘lganda ham elektr ta’minoti bloki ishchi holatda qolishi va 
tizimni elektr energiyasi bilan ta’minlashni davom ettirishi kerak:
– ikki sekund ichida kuchlanish 80 V gacha kamaydi;
– yarim sekund ichida kuchlanish 70 V gacha kamaydi;
– bir sekund ichida kuchlanish 143 V gacha oshdi.
Ko‘pchilik yuqori sifatli elektr ta’minoti bloki (yoki ulangan 
tizimlar) quyidagi vaziyatlarda jismoniy buzilmaydi:
– energiyani uzatishda tanaffus;
– kuchlanishning har qanday pasayishi;
– kuchlanishning 2 500 V gacha sakrashi.
Elektr energiyasidagi uzilishlar vaqtida kompyuterni avto-
matik tarzda o‘chirish funksiyasi ko‘pchilik yuqori sifatli elektr 
ta’minoti blokining ichiga joylashtirilgan.
Elektr ta’minoti tarmog‘ini himoya qiluvchi ba’zi bir 
qurilmalar bilan tanishib chiqamiz.
Sakrashlarni cheklovchi qurilmalar. 
Elektr ta’minot blokining
 
kirish zanjirlarini
 
yuqori kuchlanishdan
 
himoyalash uchun mo‘ljal-
langan asboblar sakrashlarni cheklovchi qurilmalardir. Bu qurilmalar 
tarmoq rozetkasi bilan kompyuter orasida o‘rnatilgan bo‘lib, 
chaqmoq bo‘lishi yoki katta quvvatli elektr mashinalarning ishlashi 
natijasida elektr tarmog‘ida yuz beradigan kuchlanishni yuqori voltli 
sakrashini yutish uchun mo‘ljallangan.
Elektr tarmog‘idagi sakrashlarni bostirish qurilmasi, odatda, 
belgilangan pog‘onadan oshgan kuchlanishni kamaytira oladigan 
varistorlar asosida quriladi. Bu asboblar 6 000 V gacha kuchla-
nishga chidab beradi va qiymati belgilangan chegaradan yuqori 

---

193
bo‘lgan bar 
cha kuchlanishlar yerga yuboriladi. Ular o‘rtacha 
yuklamani bemalol ko‘taradi, ammo juda kuchli sakrashlar 
(masalan, to‘g‘ri 
dan-to‘g‘ri chaqmoq tushishi) ularni «yorib» 
o‘tishi mumkin. Varistorlar katta quvvatni tarqata olmaydilar 
va bu vaziyatda, odatda, ular kuyadilar, ya’ni bitta kuchli yoki 
ketma-ket kelgan kuchsiz sakrashlardan so‘ng sakrashlarni chek- 
lovchi qurilmalar o‘z vazifasini bajarishga qodir emas.
Ba’zi bir sakrashlarni cheklovchi qurilmalarda kuchli 
sakrashlar natijasida varistorning kuygan yoki ishlayotganini 
aniqlaydigan indikator ko‘zda tutilgan.
Underwriters Laboratories kompaniyasida sakrashlarni chek-
lovchi qurilmalarning ko‘rsatkichlarini belgilovchi UL 1449 
standartini ishlab chiqdilar. Bu talablarga javob beruvchi har 
qanday filtrdan foydalanish mumkin.