N. I. Asqarov Yu. T. Isayev

I.2. Noorganik birikmalarning nomenklaturasi 

Kimyo fanini o'rganishda kimyoviy birikmalarni nomlash usullarini bilish, 

ularni  tuzilishini  va  hossalarini  o'rganish  muhim  axamiyatga  egadir.  Kimyoviy 

birikmalardan 

xalq 

xo'jaligining 

turli 

soxalarida 

kun 

sayin 

keng 

foydalanilayotganligi    hamda  bu  birikmalarning  soni  tobora  ko'payib  ularni 

nomlash usullarini mukammal o'rganishni taqazo etadi.  

---

11 

 

1-sxema 

Noorganik moddalarning sinflanishi 

 

Hozirgi  vaqtga  qadar  kimyo  faniga  oid  adabiyotlarda  kimyoviy 

birikmalarni  nomlash  bo'yicha  juda  oz  ma'lumotlar  berilgan.  Oliy  va  o'rta 

maxsus  o'quv  yurtlarida  kimyoviy  birikmalarni  nomlashni  o'rganish  uchun 

o'zbek  tilida  darslik  yoki  metodik  qo'llanmaning  kamligi  talabani  kimyoviy 

birikmalarni nomlash usullarini o'rganishini qiyinlashtiradi.         

Ana  shunday    qiyinchiliklarni  bartaraf  etish  yo'lida  o'zlarini  ulkan 

xissalarini  qo'shayotgan  olimlar,shu  jumladan,  Kimyo  fanlari  doktori, 

O'zbekistonda  hizmat  ko'rsatgan  ixtirochi  va  ratsionalizator,  kimyo  fanlari 

doktori, professor I.R. Asqarovning umumiy tahriri ostida nashr qilingan 7-8-9- 

sinf  kimyo  darsliklari,  I.R.  Asqarovning  ―Organik  birikmalarni  nomlanishi  va 

izomeriyasi‖  hamda  ―Organik  moddalarni  nomlashga  doir  metodik  qo'llanma‖ 

kitoblaridan  foydalanib  va  shu  kitoblardagi  ma'lumotlarga  tayangan  xolda 

―Noorganik birikmalar nomenklaturasi― mavzusi bo'yicha alohida tartibli holda 

ma'lumotlar keltirildi [4]. 

Noorganik birikmalarning nomlanishi ular noorganik birikmalarining qaysi 

sinfiga  kirishiga  qarab  nomlanadi.  Masalan,  oksidlarga  ―oksid‖,  kislotalarga 

―kislota‖ vahokazo.  

 

Noorganik  

moddalar 

 

 

Oddiy moddalar 

Murakkab moddalar 

 

Metallar 

Fe, Cu, 

Na ва 

б. 

 

Metalmaslar

 

P

4

, N

2

, O

2

, 

H

2

 ва б. 

 

Oksidlar 

Na

2

O, 

Al

2

O

3

, 

P

2

O

5

 

 

Asoslar 

NaOH, 

Ba(OH)

2

, 

Cr(OH)

3

 

 

Kislotalar 

HCl, 

H

2

SO

4

, 

H

3

PO

4

 

 

Tuzlar 

NaCl, 

KHCO

3

, 

Cu(OH)Cl 

 

---

12