N. Hakimov, E. Abdullayev, F. Halimov, A. Xamidova umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar

Dengiz tipratikani. Tanasi yumaloq bo’lib, oral tomoni biroz yassilashgan. Tana sirti nisbatan tiqis ingichka ignalar bilan qoplangan. Faqat oral va aboral qutblar atrofida ignalar bo’lmaydi. Ushbu ignasiz joylarning terisi yumshoq bo’ladi. Oral qutb nuqtasi bilan og’iz oldi maydonchasi o’rtasida og’iz teshigi joylashgan. Og’iz teshigini aylanma (halqa) shakldagi teri valigi (tori) o’rab turadi. Og’iz teshigiga tashqi tomondan beshta ohak plastinkalari kelib tutashadi. Ular tishlar vazifasini bajaradi. Og’iz oldi maydonchasi atrofida 5 juft teri jabralari, maydonchaning o’zida esa ko’p sondagi pedisellariyalar joylashgan. Ular hayvon hayotida katta ahamiyatga ega, ya’ni ignalarga ilashib qolgan narsalardan tozalab turadi. Aboral qutbning markazida anal teshigi bo’lib, uning atrofi anal oldi maydoni yoki periprokt deyiladi. Anal teshigi atrofi ikki qator 5 tadan ohakli plastinkalar bilan o’ralgan. Ushbu plastinkalarni ichki qatorida jinsiy teshiklar ochiladi. Shunga binoan ular genital plastinkalar deyiladi.

Dengiz tipritikani Shimoliy va Sharqiy (Yapon) dengizlarda suvning 5-10 metr chuqurligida yashaydi. Dumalab harakatlanadi. Dengiz suv o’tlari bilan oziqlanganda ohakli plastinkalari bilan qirqib oladi.

Rasm 95. Dengiz tipratikani.

1 – interambulakral plastinkalar, 2 – ambulakral plastinka qatorlari.

Rasm 96 . Dengiz tipratikani terisining tuzilishi.

1 – apikal maydon, 2 – ambulakral plastinkalar, 3 – ambulakral qatorlari,

4 – interambulakral qatorlari, 5 – plastinka ustidagi bo’rtmalar, 6 – ignalar,

7 – madrepor plastinkasi