N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

(37-rasm).
Dumg'aza umurtqalari yoki dumg'aza suyagi. 
Dumg'aza 
umurtqalari har xil hayvonlarda turli sonda, masalan, qoramolda
— 5 ta, qo'yda — 4 ta, cho'chqada — 4 ta, otda — 5 ta, itda — 3 ta 
bo'ladi.
Hamma dumg'aza umurtqalari birlashib bitta dumg'aza 
suyagini hosil qiladi. Dumg'aza suyagining yelka o'simtalari 
dumg'aza tarog'ini hosil qiladi, yoylararo teshik bo'lmaydi. 
Umurtqaaro kesigi 4 juft dorsal dumg'aza teshigini hosil qiladi. 
Bu teshiklardan qon tomirlari va nervlar o'tadi. Ko'ndalang 
qovurg'asimon o'simtalari uchli yon qismini hosil qiladi. Birinchi 
ikkita ko'ndalang o'simtalar to'rtburchak shakldagi dumg'aza
100

---

qanotini hosil qiladi. Dumg'aza qanotida tos suyagi bilan birlashishi 
uchun quloqsimon bo'g'im maydonchasi boladi.
Dumg'aza suyagining pastki (ventral) yuzasi botiq bolib, 
unda ко‘ndalang hoshiyalar (liniya) ko‘rinib turadi. Aynan shu 
hoshiyadan qon tomirlar va nervlar o'tishi uchun tomir ariqchasi 
hamda 4 juft ventral dumg'aza teshiklari boladi. Dumg'aza boshi 
qavariq bo'lib, pastida bo'rtigi bo'ladi. Dumg'aza kanali orqa 
(kaudal) tomonga qarab qisqarib boradi.
Dumg'aza suyagining qanoti o'ng va chap burchaklami hosil 
qiladi hamda ular yonbosh suyagining qanoti bilan birlashadi, 
orqa burchagi esa dum umurtqalari bilan birlashgan.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. Qoramol va qo'ylarda
— yelka o'simtalari bir-biriga qo'shilgan, qanoti keng, bo'g'im 
o'simtalari bir-biri balan qo‘shilgan, dumg'aza umurtqalari
3—3,5 yoshda batamom birikib boladi. Otda — yelka o‘sim~ 
talarining uchki qismi yo'g'onlashgan, qanoti yassi, qanotning 
asosida tomirlar uchun kesik bo'ladi, ventral va dorsal teshiklar 4 
juftdan, qanotning oldingi uchida bel umurtqasining ko'ndalang 
o'simtasi bilan birikishi uchun bo'g'im yuzasi bo'ladi. Cho'chqada
— yoylararo teshik katta, yelka o'simtalari bo'lmaydi, ventral 
dumg'aza teshiklari 3 juft, kranial bo‘g'im o‘simtalari yarim silindr 
tiqinsim on, dum g'aza suyagining yon tom onlari silliq va 
yumaloqlashgan. Quloqsimon bo‘g‘im yuzasi orqaga qaragan 
bo'ladi