N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

(34-rasm).
Qovurg'alar. 
Qovurg'alar bir-biriga qo'shilib ketgan ikki 
qismdan iborat, ya’ni yuqorigi — qovurg'a suyagi va pastki -
qovurg'a tog'ayi. Turli xil qishloq xo'jalik va uy hayvonlarida 
qovurg'alar soni har xil, ko'krak umurtqalari soniga teng va juft 
boladi. Masalan, qoramollarda — 13, cho'chqalarda — 14-17, 
qo'ylarda - 13, otlarda - 18 (17-19) itlarda - 13, tuyalarda -
12 juft boladi.
96

---

34-rasm.
Ko‘krak umurtqalari:
A — otniki; В — qoramolniki; С ~ cho'chqaniki; D — itniki. 1
— 
umurtqa tanasi,
2 — boshi, 3 ~ chuqurchasi, 4
— 
nerv yoyi, 5 ~ yelka о 'simtasi,
6 — ko'ndalang o'simta,
7 -
orqa bo'g'im o'simtasi, 8 - umurtqalararo kesik,
9—10 — qovurg'a boshi kirib turadigan chuqurcha
Qovurg'alar 2 xil bo‘ladi: chin qovurg'a - o £zining tog'ayi 
bilan bevosita to‘sh suyagiga birlashadi; yolg'on (yetim) qovurg'a
- bulaming tog‘ayi to'sh suyagigacha yetib bormaydi, balki o'zi- 
dan oldinda turgan qovurg'a tog'ayiga birlashadi va oxirgi qovur- 
g‘alar bilan birgalikda qovurg'alar yoyini hosil qiladi. Qovurg'a- 
larda umurtqalarga qaragan va to'shga qaragan tomonlari farq­
lanadi. Umurtqaga qaragan tomonida qovurg'a boshi va bo'yni 
mavjud.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlar.
Qoramol, qo'ylarda
— qovurg'aning bo'yni uzun, o'tmas do'ngligida egarsimon yoy 
bo'ladi. Qovurg'alarning oldingi cheti o'tmas, orqa cheti o'tkir 
bo'lib, 7—9-gacha kengayib boradi; chin qovurg'alar — 8, yetim 
qovurg'alar — 5 juft. Otda — qovurg'a bo'yni kalta, bir tekisda 
egilgan, oxirgi ikkita qovurg'ada do'nglik bo'g'imi va boshi qo'shi- 
ladi, birinchi qovurg'ada naxvonsimon do'nglik yaxshi ko'ringan 
bo'ladi, 1-nchidan to 10-gacha uzayib boradi va 10-nchidan to
97

---

18-gacha kichrayib boradi. Chin qovurg‘asi — 8 juft, yetim 
qovurg'asi — 10 juft. Cho'chqada — dastlabki 
7—
8-inchi juft qovur­
g'alar yassi, sternal uchi konussimon, oxirgi 3—4-nchi juft qovur- 
g'aning boshi va do‘ngligi qo'shilib ketadi, muskul ariqchasi yaxshi 
rivojlangan, 2dan 5-gacha bo'lgan qovurg'aning sternal uchida 
b o'g'im yuzasi bo'ladi, chin qovurg'alari 6—8 juft, yetim 
qovurg'alari 8—9 juft bo'ladi