N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

I — epiteliy hujayra; 2 — bazal membrana; 3 — bazai qutb; 4 — apikal qutb;
5 — chiziqli hoshiya; 6 — yumshoq biriktiruvchi to ‘qima; 7 — qon tomiri;
8 — leykosit.
Ko‘p qavatli epiteliy muguzlanadigan, muguzlanmaydigan va 
o‘zgaruvchan boladi. Ko‘p qavatli yassi muguzlanuvchi epiteliyning 
yuqori qavat hujayralari muguz (shox) tanalarga aylanib turgani 
uchun muguzlanadigan epiteliy deyiladi. Muguzlanish (shoxla- 
nish ) jarayoni ketmaydigan ko‘p qavatli epiteliy muguzlanmaydigan 
(shoxlanmaydigan) epiteliy deb yuritiladi. 0 ‘zgaruvchan epiteliy 
ko‘p qavatli epiteliyning o‘ziga xos turi bolib, uning tarkibidagi 
hujayralar organ (a’zo)laming funksional holatiga qarab shaklini 
o‘zgartirib turadi. Bunday epiteliy qoplagan organlarga siydik qopi, 
siydik yo‘llari kiradilar.
Epiteliy to ‘qimasini tarkibidagi hujayralarning sitoplazmasida 
xususiy organellalar, tonofibrillar b o lad i. Hujayralarning yon
49

---

13-rasm. Bir qavatli ko‘p qatorli epiteliy chizmasi (sxemasi):
1 — hujayra kipriklari; 2 — qadahsimon bezli hujayra; 3 — kiprikli hujayra;
4 — uzun oraliq hujayra; 5 — kalta oraliq hujayra; 6 — bazal membrana;
7 — biriktiruvchi to ‘qima
yuzasida desmosomalar va ularning birlashtiruvchi plastinkasiga 
tegib yotuvchi tonofibrillar joylashadi.
Epiteliy hujayralaming sitoplazmasida shakli va qaysi organda 
joylashganidan qat’iy nazar umumiy va maxsus organellalar bo‘ladi.
Hujayraning yadrosi ko‘pincha hujayra shakliga bog‘liq bolib, 
asosan dumaloq, ovalsimon va yassi shaklida boladi. Oqsil sintizida 
ishtirok etadigan hujayralarda endoplazmatik to ‘r, ribosomalar, 
mitoxondriyalar yaxshi rivojlangan boladi. Sekretor hujayralarda 
Goldji kompleksi kuchlirivojlangan b olib, hujayralaming apikal 
qismlarida, ya’ni yadro ustida joylashadilar. Epiteliy hujayralarida 
turU maxsus tuzilmalar: mikrovorsinklar, kipriklar va boshqalar 
bo‘lganligi sababli bazal qismidan farq qiladi.
Tananing turli qismlarida joylashgan epiteliy to‘qimalari tabiiyki 
bir-biridan farq qiladi. Bu hoi epiteliyni tasniflashni qiyinlashtiradi. 
Ko‘pchilik tomonidan qabul qihngan morfologik tasniflash ayrim