N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Taqim (tizza osti) arteriyasi 
son arteriyasining davomi hisob­
lanadi, orqa tom onga tos-son b o ‘g‘im ini yozuvchi uzun 
muskullariga boradi va katta boldir suyagining yon to‘pig‘i ostida 
juda ingichka katta boldir suyagining orqa arteriyasini beradi, 
o‘zi esa katta boldir suyagining old arteriyasiga o‘tadi.
♦ Homilada qon aylanishi.
Sut emizuvchilar homilasida qon aylanishi yangi tug‘ilgan yoki 
katta yoshlilarnikidan farq qiladi. Homila kislorod va oziq 
moddalami ona qoni orqali oladi, shuning uchun ham homila 
yo‘ldoshining allantoxorion so‘rg‘ichlari dastlabki davrlarda bacha­
donning shilimshiq qavati bilan qo‘shilib ketadi. Bu so'rg‘ichlar 
orqali har xil oziq moddalar, tuzlar va kislorod o‘tadi. Homila 
organizmida moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan
312

---

tashlandiq moddalar ham shu yo‘ldan chiqib ketadi. Kindik venasi 
yo‘ldoshdan homila jigariga boradi, itlarda jigar yonidan vena 
yo‘li orqali o‘tib keyingi kovak venaga qo‘shiladi.
Kam hollarda homila yuragining boimachalari o‘rtasidagi oval 
teshik u tug‘ilganidan keyin ham saqlanib qolishi mumkin. Bu 
yurakdagi «teshik» deb ataluvchi yetishmovchilik hisoblanadi. Chap 
qorinchada bosim yuqoriligi sababli kislorodga toVingan qon chap 
bo‘lmachadan o‘ng boMmachaga (venoz) o‘tadi. Hayvonda yurak- 
ning o‘ng tomonlama suyuqlik to ‘planishi — assit, jigarning 
kattalashishi, funksiyasining buzilishi kabi belgilar yuzaga keladi.
Qon homila yuragining o‘ng bo‘lmasiga, undan oval teshigi 
orqali chap bolmachasiga o‘tib, chap qorinchaga tushadi. So‘ngra 
aorta qon tomiriga o‘tib, o‘sayotgan homilaning butun organiz- 
rniga tarqaladi. 
0
‘ng bo‘lmachaga tushgan qonning bir qismi o‘ng 
qorinchaga o‘tadi, bu yerdan uning ko‘p qismi o‘pka arteriyasi 
orqali o‘pkaga emas, balki aortaga boradi, chunki embrion o‘pkasi 
puch holatda turganligi sababli qonni qabul qilmaydi.
Q‘pka arteriyasi bilan aorta o‘rtasida Batalov qon yo‘li bo‘hb, 
qon ana shu yo‘1 orqali aortaga o‘tadi. Homilaning aorta qon 
tomiri oxiridan kindik arteriyasi paydo bolib, ular yo‘ldoshga 
qo'shiladi.
Yenoz yo‘l — jigardan chiqqan kindik venasi orqa kovak venaga 
birlashadi. Keraksiz moddalar va karbonat angidrid shu venalar 
orqali 
ona
qoniga o‘tadi. Bola tug‘ilgan vaqtdan boshlab, oval 
teshik yopiladi va har ikkala qon aylanish doirasi ishga tushib, 
qon umrbod saqlanib qoladi.