Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
сурилади. Синаладиган
 
битум эритилади, ковланади ва жез қолип 
4
 
га 
ингичка оқим тарзида ортиғи билан қуйилади. Битумни қуйишдан олдин 
қолипнинг ички юзаси 
1 :3 
нисбатда тальк аралаштирилган глицерин 
билан мойланиб, металл пластинка устига ўрнатилади. Битумли қолип 
ҳавосининг ҳарорати 18
-
20°С бўлган хонада 30 минут совутилади. Сўнгра 
қолипдан ортиқча битум қиздирилган пичоқ тиғи
 
билан икки йўла (пичоқни 
қолипнинг ўртасидан четига томон юргизиб) сидириб ташланади.
 
Битумли қолип пластинка билан бирга дуктилометр яшигига 
жойланади,
 
яшикка 25°С гача иситилган сув барвақт қуйиб қўйилган 
бўлади. Қолип
 
сувда 1,5 соат туриши ва шу вақт
 
мобайнида сувнинг 
ҳарорати 25±0,5°С да сақланиши керак. Битум тепасидаги сув 
қатламининг қалинлиги 25 мм дан кам бўлмаслиги лозим. Сўнгра 
сирпангичларнинг
 
винт бўйича сирпаниш тезлиги ва сувнинг ҳарорати 
текширилади 
ва 
қолип 
дуктилеметрда 
маҳкамлаб 
қўйилади 
(сирпангичларга ва яшикнинг устунчасига кийгизилади) ва ён деворчалари 
ажратиб олинади. Шундан 
кейин 
электр 
двигатель 
юргизилиб 
ёки 
маховик 
айлантирилиб, битум 
5 
см/мин 
тезликда 
чўзила 
бошланади. Чўзилган битум ипи узилгач, унинг айни узилган пайтдаги 
узунлиги (см) шкаладан ёзиб олинади. Асбоб мили шу пайт қайси рақам 
тўғрисида турса, ўша рақам битумнинг чўзилувчанлик кўрсаткичи бўлади. 
Битумнинг чўзилувчанлик даражаси уч марта аниқланади ва шу учта 
синов натижаларининг ўртача арифметик қиймати энг сўнгги натижа 
сифатида қабул қилинади. Зичлик кўрсаткичи 1 рақамидан катта (ёки 
кичик) бўлган битумларнинг чўзилувчанлик даражасини аниқлаётганда 
сувнинг зичлигини ҳам шунга яраша ўзгартириш, яъни ё ош тузи қўшиб 
ошириш, ёки спирт қўшиб камайтириш зарур (битумнинг чўзилишидан 
ҳосил бўлаётган ип сув бетига қалқиб чиқмаслиги ва сув тубига чўкмаслиги 

---

400