Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

14.1-жадвал 
А ва А
1 
коэффициетларнинг қийматлари 
Тўлдиргичлар тафсилоти 
А 
А
1
Юқори сифатли 
Оддий (ўртача сифатли) 
Паст сифатли 
0,65 
0,6 
0,55 
0,43 
0,4 
0,37 
Юқори сифатли тўлдиргичларга отқинди зич тоғ жинслардан 
тайёрланган чақиқ тош, зарарли аралашмалар кам бўлган йирик қум киради. 
Оддий тўлдиргичларга чақиқ тош, шағал ва ўртача йирикликдаги кварц 
қумлари киради. Паст сифатли тўлдиргичларга мустаҳкамлиги паст йирик 

---

233 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
тўлдиргичлар ва майда қумлар киради. 
Юқорида 
келтирилган 
формулалар 
белгиланган 
сув-цемент 
нисбатларида, цемент активлигида, тўлдиргичлар сифатида бетоннинг 28 
суткадаги тахминий мустаҳкамлигини аниқлашга ёки бетон маркаси 
белгиланиб, цемент активлиги маълум бўлса, бетон таркибини ҳисоблаш 
имконини беради. 
Бетон мустаҳкамлиги асосий қонуни композицион структурадаги 
материаллар бўлган оғир, енгил, майда донадор (майда фракциядаги йирик 
тўлдиргичли) бетонлар учун умумий бўлиб, уларнинг таркибини ҳисоблашда 
ёки мустаҳкамлигини аввалдан белгилашда ишлатилади. 
Бетоннинг мустаҳкамлиги тўлдиргичлар донадор таркибига боғлиқ 
бўлиб, йирик донали тўлдиргичлардан юқори маркадаги бетонлар тайёрлаш 
мумкин. Умуман, йирик ва майда тўлдиргичлар фракциялари бири 
иккинчисининг оралиқ бўшлиғини тўлдириш тизимида танлангани 
бетоннинг зичлиги ва мустаҳкамлиги жихатидан мақсадга мувофиқдир. 
2.
 
Бетон маркалари ва класслари 
Бетон ва темирбетон конструкцияларни лойихалашда бетонга 
мустаҳкамлик, совуққа чидамлилик ва сув ўтказмаслик кўрсаткичлари 
бўйича класслар (маркалар) белгиланади. 
Бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси бўйича лойиха маркаси 
куб шаклидаги эталон намуналарни ўқи бўйича сиқилишдаги қаршилиги 
(кгс

см
2
) нисбатан белгиланади. 
Бетоннинг чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси бўйича лойиха маркаси 
призма шаклидаги махсус намуналарни ўқи бўйича чўзилишдаги 
қаршилигига (кгс

см
2
) нисбатан белгиланади. Ушбу марка бетоннинг 
чўзилишдаги қаршилиги асосий аҳамиятга эга бўлганда белгиланади. 
Бетоннинг совуққа чидамлик бўйича лойиҳа маркаси намуналарни 
стандарт совуққа чидамлилик синовлари натижалари бўйича белгиланади. 
Ушбу марка бетонга кўп марта музлаш ва эриш таъсир этиши мумкин бўлган 

---

234