mavjud bo ’lgan braxmanizm, vedizm, totemizm, animizm kabi dinlar
evolyutsiyasi natijasi-da shakllandi. Hinduizm turli e ’tiqodlar, urf-
odatlar va marosimlar, mahalliy diniy e ’tiqod va qarashlaming
murakkab kompleksi sifatida paydo bo ’lib, urug’-qabila dinlari
elementlarini, buddizm, sikhizm, jaynizmning asosiy g ’oyalarini o ’ziga
o ’zlashtirib olgan.
Hinduizm politeistik din bo’lib, unda ko’p
xudolik elementlari
saqlangan. Dindorlar tasavvurida bosh xudo Braxman koinotning
ijodkori va yaratuvchisidir. Bundan tashqari hindlar Vishnu va Shiva
degan xudolarga ham e’tiqod qiladiiar. Hinduizm ta’limotida xudoning
uch qiyofadagi ko’rinishi tasavvur etilishi (trimurti) eng oliy, yakka
xudoning uch xususiyati, deb talqin qilinadi.
Hinduizm ta’limoticha, olam paydo bo’lib, emirilib, yo’q bo ’lib
turadi, y a’ni olamning
yashashi progressiv emas, aksincha, regressiv
harakterga ega bo’lib, har bir davr olamning yuksak rivojlangan
cho’qqisidan boshlanib, uning inqirozga uchrashi bilan bitadi, insonlar
gunohga botib ketgach olam tugaydi.
Hinduizm ta’limoti jamiyatning tabaqalarga bo’linishini aks
ettiradi. Bu dinning karma qonuniyatiga asosan u inson hayotida 4 ta
asosiy
maqsad bor, deb tushuntiradi. Bular: 1) dharma - oila va
jamiyatda diniy talablami to’la bajarish;
2)
artxa - foydali ishlar qilish, zarur moddiy ne’matlarga ega
bo’lish; 3) kama - muhabbat tuyg’ulariga erishish, bu his-tuyg’ulami
qondirish; 4) moksha - o ’zgarish zanjiridan butun-lay ozod bo’lish.
Vishnuizm va Shivoizm oqimining vakillari o ’z xudolariga
bag’ishlab minglab katta-kichik ibodatxonalar qurganlar. Bu dinga
e’tiqod qiluvchilar muqaddas joylar,
daryolar va boshqa har xil
«muqaddas» narsalarga sig’inadilar. Hind xalqi orasida yovuz ruhlarga
e'tiqod qilish keng tarqalgan. Ular turli hayvonlar: ho’kiz, sigir,
maymun va ilon kabilarga ham sig’inadilar, ulami muqaddaslashtiradi-
lar. Masalan, hinduizm tarafdorlari sigimi saxiylik, boylik manbai va
go’zal ayol timsoli deb hisoblaydilar. Ruhoniylar sigimi so’ymaslik va
go’shtini emaslikni targ’ib qiladiiar. Ammo hinduizm sigir sutini
36
ichishni va sigimi xo’jalikda ish hayvoni sifatida foydalanishni
ta’qiqlamaydi.
Hind xalqi uchun Gang daryosi muqaddas hisoblanadi.
Hinduizm
diniga e ’tiqod qiluvchilar Banoras shahrini ham muqaddaslashtirishgan.
Rivoyatlarga ko ’ra, go’yo Gang daryosi qirg’og’ida kishi vafot qilsa
narigi dunyodagi hayoti ancha engillashar emish.
Hinduizm - oila-nikoh masalalariga nisbatan ahloqiy jihatdan
yondashadi. Eng oliy tabaqa-braxmanlar (kohinlar) oliy zodagonlar
bilangina nikohga o ’tishi mumkin. Eng past tabaqa kishilari - bu
Shudralar. Ular yalangoyoq, qashshoq, past,
yomon ahloqli kishilar
Shudralar bilan oliy tabaqa vakillari nikohga kirishi mumkin emas. O ’rta
tabaqa
-
Vayshi-lar
bo ’lib,
ular
savdogarlar,
hunarmandlar,
dehqonlardan iborat. Ular o ’zaro nikohda bo’lishi mumkin.
Hinduizmning muqaddas yozuvlari Vedalar (er.av. 2 mingginchi
yillar o ’rtasidan boshlab paydo bo’lgan). Vedalar - “bilimlar” demakdir.
Vedalar: 1) gimn va duolar; 2) maro-simlarda ijro etiladigan madhiya
qo ’shiqlari; 3) qurbonlikka oid qoidalar; 4) yovuz kuchlarga qarshi
bo ’lgan duolar va afsunlar.
Upanishadalarga - “sirli ta’limotlar” er.av. I minginchi yillar
boshlarida paydo bo’lgan ahloqiy risolalar:
“Mahabharata” va
“Ramayana” dostonlari, turli hikmatli hadislar kiradi.
Hinduizm zo ’rlik
ishlatish, qon to’kish, azob berish kabilami
ta’qiqlaydi. XIX asming boshlarida Hindistonda boshlangan milliy
ozodlik harakatining mafkurasida hinduizm aktiv rol o ’ynadi. Maxatma
Gandi yaratgan ozodlik harakatining diniy falsafiy asosida ham
hinduizmning qon to ’kmaslik, zo’rlik ishlatmaslik g ’oyalari yotardi.
Passiv norozilik gandizmning ahloqiy falsafasi edi. Hinduizmning
millatni xudbinlikka, ulug’ millatchilik
- shovinistik siyosat-ga
yo ’naltirishga uringan o ’ta reaktsion kuchlar ham paydo bo’lgan.
Hinduizm Hindistondan tashqarida yashaydigan hindlar orasida,
xususan, Bangladesh, Nepal, Shri-Lanka kabi mamlakatlarda ham
tarqalgan.
Hinduizm tabiatni sevishga, vatanparvar b o’lishga, avlod-lar
xotirasini
e ’zozlashga
o ’rgatadi.
Hinduizm
yomonlikka
qarshi
37
yomonlikni qo’llashni emas, balki uni yaxshilik bilan engish
mumkinligini o ’rgatadigan din hisoblanadi.
Hinduizm dnch-totuv,
osoyishta yashashga da’vat qiladi.
Hinduizm ibodatxonalari g ’oyatda yuksak estetik did bilan
hashamatli qilib qurilgan. Ularga Quyosh xudosi, musiqa m a’budasi,
go’zallik, saxiylik, raqs m a’budalari, afsonaviy farishtalar tasviri va
haykalchalari qo’yilgan. Ibodatxona-larda jarangdor qo’ng’iroqchalar
chalinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
