Н. А. Эгамбердиева археология (ўқув қўлланма)

Самарқанд макони –– Сўнгги палеолит даврининг энг ноёб ёдгорлиги ҳисобланади. У 1939 йилда геолог Н.Г.Ҳарламов томонидан Самарқанд шаҳридаги қадимги Сиёбча сойи ёқасидан топилди. Маконда И.Д.Лев ва И.Жўрақуловлар 1969 йилдан 1972 йилга қадар тадқиқот ишларини олиб бордилар. 2002 йилда СамДУ археология кафедраси илмий ходимлари томонидан тадқиқот ишлари яна давом эттирилган. Унинг маданий қатламидан 7,5 мингга яқин тош қуроллар топилган. Уларнинг аксарияти чақмоқтош, халцедон, диорит, амфиболит, роговик каби тош жинсларидан ясалган. Макондан хилма хил қуроллар топилган; қирғичлар, кескичлар, сихлар, пичоқчалар, дисксимон нуклеуслар, учриндилар, ушатгичлар, болталар, юпқа парақалар ва бошқалар. Булар орасида ҳайвон териларини ишлаш учун мўлжалланган қирғичлар, тешгичлар, суякдан ясалган меҳнат қуроллари диққатга сазовордир. Тош болталар ва йўнғичлар ўзига хос равишда ишланган.
2002 йилда Г.Ф.Коробкова макондан топилган тош қуролларнинг ўзига хос хусусиятларини аниқлади. Жумладан, ўзаклардан ажратиб олинган тош парақалардан турли қуроллар сифатида фойдаланилган. Тош қуролларга дағал кертиш усули билан ишлов берилган. Тош ва суякдан санчқилар ясаганлар. Бу одамларнинг балиқчилик билан шуғулланганликларини кўрсатади. Маконнинг маданий қатламларидан гулхан қолдиғи, кул, ҳайвон суяклари, ўсимлик, чайла устунлари қолдиқлари топилган. У сой бўйида бўлиб, майдони 100 кв м, тўғри тўртбурчак шаклида қурилган.
Самарқанд маконини Д.Н.Лев 30—35 минг йилликларга оидлигини аниқлади. Аммо кейинги тадқиқотлар, унинг ёшини мил.авв. 20минг йиллик билан белгилашни тўғри деб топмоқда.
Макондан кроманьон қиёфасидаги одамларнинг суяк қолдиқлари топилди. Антропологлар уларнинг 25 ва 35 ёшли аёлларга тегишли эканлигини аниқладилар. Шунингдек, ёш боланинг озиқ тиши, пастки жағ суяги ҳам топилган.
Самарқанд маконидан ибтидоий одам томонидан 5 та махсус белги чизилган ҳайвон қовурғаси қолдиғи, махсус тешикли денгиз чиғаноғи топилган. Денгиз чиғаноғи зеб—зийнат бўлиб, Ҳинд океани, Қизил денгиз ва Форс қўлтиғи ҳудудларида учрайди. Чиғаноқнинг топилиши Ўрта Осиё қабилалари билан Ҳинд океани соҳилларидаги қабилалар ўртасида алоқа бўлганлиги ва бу чиғаноқлар Самарқанд ҳудудига маҳсулот айирбошлаш натижасида келиб қолганлигини кўрсатади. Макондан 20 га яқин аёллар тақинчоғи топилган. Умуман, Самарқанд макони юқори палеолит даврини ўрганишга оид қимматбаҳо маълумотлар беради.