N a b ijo n qo dirov

XO‘ROZNI QOCHIRGAN JO ‘JAXO‘ROZ
Otash tinim siz qilinayotgan m ashqlar bois kundan- 
kun kuchga to ‘lib borar, bu yovvoyi qudratni qayerga 
sarflashni bilmay, qum toMdirilgan qopni, b a ’zan devor- 
lam i ham m ushtlab qolardi. U ning qo'llari toshday 
qattiq, m ushaklari xuddi sportchilam ikiday b o ‘rtib 
chiqqan, atrofidagi «m alaylari»dan ayam ay urishlarini 
talab qilar, am m o b o ‘sh-bayov, faqatgina o g ‘zi polvon 
bolalam ing zarbalarini zarracha pisand etmasdi. U 
o ‘zidan katta yigitlar orasidan m unosib raqib izlardi. 
Q ishloqda harbiy xizmatni bitirib qaytgan ikki jangari 
b o ‘lib, ulam ing biri Toyir, ikkinchisi Japaq edi. J a ’far 
negadir o ‘sm irlar orasida Japaq laqabi bilan mashhur. 
Toyir o g ‘ir-bosiq, faqatgina jig ‘iga tekkanlar bilan 
hisoblashar, Japaq esa shoshqaloq, o ‘pkasini bosolm ay 
doim hovliqib yurardi. U erta tongda turib, qishloq 
k o ‘chalarida yarim yalang‘och yugurar, tanbeh bergan 
odam larga qarab chala-chulpa ruschalab so ‘kinib ham 
q o ‘yardi. To‘ylarda ataylab yo ‘q yerdan janjal chiqarib, 
jini suym agan yigitlar bilan m ushtlashar va, albatta, 
uning q o ‘li baland kelardi. Ikki q o ‘chqom ing boshi bir
114

---

qozonda qaynam aydi, deganlariday bu shovvozlar bir- 
birini ko‘rolm as, ikkisi ham qachonlardir orani ochiq 
qilib, yakkahokim lik ilinjida katta olishuvga pinhona 
shaylanardi.
N ihoyat o ‘sha orziqib kutilgan kun keldi. G ‘ulom 
qim orbozning to ‘yida ikki «kuzir»ning o ‘rtasida ke- 
lishm ovchilik paydo b o ‘ldi. Bu arzim agan tortishuv 
masalani hal qilish uchun ayni m uddao, bahona edi, 
xolos. G ijgijlovchi tom oshatalablar astoydil ishga ki- 
rishdilar. Tezda eski, yoshi o ‘tgan janjalkash tullaklar 
orasidan hakam ham topilib, jang m aydoni aniq bel- 
gilandi. Bu - qishloq chetidagi ovloq joy, Shukurali 
buvaning suvsiz hovuzi edi. Y osh-yalangning o g ‘zi 
qulog‘ida.
U lar kim ning qo4i baland kelishi haqida o ‘zlaricha 
taxmin qilishar, tarafkashlik kuchayib, hovuzning ikki 
tom oniga b o ‘linib joylashdilar. U larning o ‘rtasida ya­
qin atrofdan to ‘yga kelgan, tekin tom oshaga o ‘ch, 
katta-kichik yoshdagi betaraflarning ham quvonchlari 
cheksiz. To‘g ‘ri-da, urush-janjalsiz o ‘tgan to ‘y to ‘y- 
mi? Hakam hovuzga tushib, raqiblam i jangga taklif 
etdi. Tosh bilan urmaslik, qayish ishlatmaslik, birovga 
shikoyat qilm aslik haqida ogohlantirdi. O lishuv bosh- 
landi. Tarafkashlam ing hayqirig‘idan ruhlangan yigit- 
lar bir-birini ayam ay d o ‘pposlar, olqishlar ostidagi 
jang qizigandan qizib borardi. A ncha-m uncha kuch 
sarflangach, tengm a-teng borayotgan m ushtlashuvda 
Japaq yengila boshladi. Toyir tobora avjiga chiqar, 
«uchib yurib» raqibini kaltaklardi. Uning g ‘olib kelishi 
oydinlashib qolgan bir paytda ojiz qolgan Japaq g ‘ir- 
romlikka o ‘tdi. U ch o ‘ntagidan bir quloch p o ia t sim -
«tross» chiqarib, havoda aylantirdi va chaqqonlik bilan 
Toyimi savalay ketdi. P o‘lat sim tekkan joyini tilib 
tashladi. Toyir birpasda qonga belandi. Jang to ‘xtatildi. 
Bu g ‘irrom likdan Toyiming tarafkashlari qanchalik
115

---

norozi boMishmasin, Japaq g ‘olib deb e ’lon qilindi. 
Toyirni bir am allab hovuzdan tortib olishdi. Japaq 
haddidan oshdi. U hovuz atrofida davra qurib o4irgan 
olom onga g ‘olibona qararkan, jazavaga tushib baqirdi:
- Titaman! Lyuboyini titaman! Bu qishloqda meni 
uradigani hali tu g lilgani y o ‘q!
- Bekorlarni aytibsan! Buncha hovliqma! M ana men 
uraman seni! - dedi odam lar ichida o ‘tirgan Otash kutil- 
m aganda o ‘m idan turib.
- Sen g ‘irrom lik qilding. 0 ‘g ‘il bolamisan! Mard 
b o ‘lsang, halol, q o ‘ling bilan urishgin, nomard!
Japaq m ushtlashaverganidan sinib uch-to‘rttagina 
qolgan qiyshiq tishlarini olom onga k o ‘rsatib, bepisand 
hoholab kuldi.
- Iye, j o ‘ja x o ‘roz, tiling chiqib qolibdimi?! 0 ‘v-v 
patsan! U yim ga nonyem as otangni boshlab kelm aydigan 
b o ‘lsang, tush bu yoqqa!
- N onyem as b o ‘lsayam, m ening otam bor. Sening 
otang kim? Buni onang ham bilm asa kerak.
D avrada m asxaraom uz kulgi k o ‘tarildi. M ushtlashish 
uchun shu gapning o ‘zi yetarli b o ‘ldi.
- Bu yoqqa tush, salabon! Japaq q o ‘lidagi trossni 
tepaga, hovuz atrofida kerilib o ‘tirgan sheriklariga uloq- 
tirdi.
- Men seni faqat bir q o ‘lim bilan yasayman!
Otash ham g 'azab bilan hovuzga sakrab tushdi.
O lishuv boshlanib ketdi. Tom oshaning bunday tus 
olishidan ham m a o ‘zida y o ‘q shod, bugungi rohatbaxsh 
kunidan rozi edi. Buni ulam ing huzurlanayotgan qiyo- 
falaridan bilib olish qiyin emasdi. O tashni bir qo'li 
bilan eplab b o ‘lm asligini anglab yetgan Japaqning zo ‘r 
berib otayotgan mushtlari natija berm as, qaytangga 
Otash payt poylab ketm a-ket shunday zarbalar berar- 
diki, bundan raqib muvozanatini y o ‘qotib, nagdaun 
holatiga tushib qolardi. Jang uzoq ch o ‘zilmadi. Hash-
116

---

pash deguncha Japaq yiqilib tuproqqa qorishib ketdi. 
Shunda ham raqibini ayovsiz tepkilayotgan Otashni 
hakam arang to ‘xtatib qoldi. H ayqiriqlar avjiga chiqdi. 
Bolalam ing ta ’biri bilan aytganda, «Otash Japaqni 
birinchi raunddayoq piypalab q o ‘ydi...»
G ‘ala-g‘ovum i ayol kishining kuchli shovqini bosib 
ketdi. Ham m a ovoz kelgan tom onga qaradi. Q arg‘anib 
kelayotgan ayol Toyim ing onasi Risolat xola edi. U 
to‘polonni eshitib, jon halpida yetib kelgan va o ‘g ‘lini 
koyim oqda edi.
- Ha, ahvoling qursin... Ajab b o ‘pti! Yana mushtlash! 
Itmisan, urishasan! Hali dadang kelsin, seni...
U rangi dokaday oqarib atrofga alanglar, yana 
kim nidir izlardi. Yoshi kattaroqlar uyalib, yuzlarini 
yashirish bilan ovora. O naning g'azab ga to ‘lgan 
ko‘zlari hovuz ichida yuzlari shishib, tuproqqa belanib 
yotgan Japaqqa tushdi.
- Basharang qursin! Otasining tayini y o ‘q, valadi!
Japaqning ham ahvoliga havas qilib b o ‘lmasdi.
Uni Toyir shu k o 'y g a solgan deb o ‘ylagan ona tezda 
shashtidan tushdi. 0 ‘g ‘lini so‘kib oldiga soldi-da, 
javranganicha iziga qaytdi. Bunday haqoratlarga alla- 
qachon k o ‘nikib ketgan Japaqning qulog‘iga hech 
qanday so‘z kirm as, u k o ‘z yoshlarini yashirib, jim gina 
yer chizib o ‘tirardi. Ayni dam da unga yosh boladan 
ayovsiz kaltaklangani, sharm andalarcha m ag ‘lub b o ‘l- 
gani alam qilardi. Toyir sukut saqlaganicha onasining 
izmiga b o ‘ysunib, boshini m ag‘rur k o ‘tarib borardi. 
Chunki uni m ag ‘lub deb b o ‘lmasdi. A dolatsizlikka, 
nohaqlikka uchragan b o ‘lsa-da, hakam ga bir o g ‘iz 
e’tiroz bildirm adi, to ‘g ‘rirog‘i istamadi. Toyirdagi yi- 
gitlik g ‘ururi, oriyati bunga y o ‘l q o ‘ymadi. N im a b o ‘l- 
ganda ham Japaq uni urdi. Tamom-vassalom.
Qishloqlardagi tabiatan baquvvat, o ‘shanday no- 
musli yigitlar sportning qo ‘l jangi yoki boshqa bir yakka

---

kurashlariga jalb etilsa, jahon chem pioni b o ‘lishiga 
shubha yo ‘q. Am m o iste’dodli bolalam i topib, to 'g ‘ri 
y o ‘lga y o ‘naltiradigan jonkuyar m utasaddi rahbam ing 
o ‘zi anqoning u ru g‘i edi. Davr, zam onning talabi bit­
ta - ular paxta yetishtirishi kerak. Boshqacha b o ‘lishi 
haqida hatto o ‘ylash ham m um kin emas. Shundanmi, 
qanchadan qancha tu g ‘m a qobiliyatli polvon yigitlar 
kuchlarini b o ‘lar-bo‘lmas, keraksiz ishlarga sarflab izsiz 
y o ‘qolib ketardi.
Endi O tashning mushugini hech kim pisht deyolmas, 
aytgani-aytgan, degani-degan edi. Uni ayrim lar Otash 
em as, Alanga deb atay boshladilar. Shahardagi institut, 
texnikum larda o ‘qiydigan ayrim quyonyurak ham- 
qishloq yigitlar kim dan kaltak yesalar, Otashni al- 
dab o ‘sha z o ‘ravonga ro ‘baro' qilishar, evaziga uni 
to ‘ygunicha kabob bilan siylashardi.
0 ‘gay otam o ‘g ‘liga bildirm asa-da, ich-ichidan faxr- 
lanar, u tufayli ancha-m uncha qatorga kirib borayot- 
ganidan benihoyat shod edi.