Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9.3.2 – расм. Талаб, таклиф ва мувозанат бозори 
С 
А 
П 
Талаб (С) 
Таклиф (П)
С=П 
Талаб бозори 
Таклиф бозори 
Ц
р 
Нарх (Ц)

---

382 
Бу ерда: А – мувозанат нуқтаси 
Ц
р
– мувозанатнинг нархи
Фараз қиламизки, корхона белгиланган товарнинг уч элементли нави (Т) 
билан ҳар хил турдаги бозорларга чиққан ҳолда ишлаб чиқаради. Бозорнинг 
белгиланган турларидаги товар-оқимлар бўйича сегментларга бўламиз. Бунда 
қуйидагиларни кўрамиз (9.3.6-жадвал). 
 
9.3.6 – жадвал.
Бозор турлари, товар оқимлари ва рақобатбардошлик
кўрсаткичлари бўйича сегментларга бўлиш 
Бозор турларининг 
кўрсаткичлари 
УЭК
пф1 
УЭК
пф2 
УЭК
пф3 
1. Таклиф бозори 
Т
111 
Т
212
Т
313
2. Талаб бозори 
Т
121
Т
122
Т
223
3. Мувозанат бозори 
Т
331
Т
332
Т
133
4. Аралаш бозор 
Т
141
Т
342
Т
143
Жадвалда УЭК
пф
> УЭК
пф1
> УЭК
пф2
; УЭК
пф3
– чегаравий даража; Е
331 
- 
УЭК
пф 
рақобатбардошлик коэффициентига эга мувозанат бозори сегментида 
сотиладиган (3) навли товарнинг ҳажми. 
Бу жадвал қайси бозордан кетиш ва қайсинисига мустаҳкам ўрнашиб 
олиш мақсадга мувофиқлиги ҳақида қарорлар қабул қилиш учун етарлича 
ахборотлар беради. Масалан, корхонага Т
313
, Т
222
, Т
133
, Т
143
товарлар 
ҳажмлари ва навларига эга таклиф, талаб, мувозанат ва аралаш бозорлардан 
кетиш фойдалидир. Чунки улар унинг учун рақобатбардош эмаслар. Шунинг 
билан бир вақтда бўшаган ресурсларни УЭК
пф1 
ва УЭК
пф
коэффициентларига 
эга сегментларга йўналтириш мақсадга мувофиқдир. (УЭРф) бозорларидан 
фойдаланишнинг самарадорлиги даражаси қуйидагича белгиланади: 
Т11 + Т12 + Т22 + Т31 + Т32 + Т41 + Т43. 
УЭРф = Т1 + Т2 + Т3 
бу ерда, Т
1
, Т
2
, Т
3
– товарлар ишлаб чиқаришнинг ҳажмлари ва навлари; 
Т
11
Т
12
ва ҳ.к. Т
43
гача – УЭКпф ва УЭкпф
2
сегментларидаги товарлар. 

---

383 
Ушбу 
формуладан 
кўриниб 
турибдики, 
агар 
корхона 
рақобатбардошликнинг чегаравий даражасидаги товарларга эга бўлмаса энг 
юқори самарадорликка эришади.
Аммо қуйидаги савол аниқланмай қолади: унинг рақобатбардошлигини 
ҳақиқий амалга оширилиши учун салоҳиятда қандай ўзгаришларни қилиш 
афзалроқ? Бунинг учун корхона салоҳияти таркибий ўзгаришларини баҳолаш 
зарур, уни қуйидаги жадвалдан олиш мумкин.