|
9.2. Корхона қудратининг хусусиятлари
Корхонанинг иқтисодий салоҳияти тўртта асосий хусусиятлар билан
таърифланади.
Биринчи хусусият
. Корхонанинг иқтисодий салоҳияти – унинг
иқтисодий фаолияти у ѐки бу соҳадаги
ҳақиқий имкониятлари
билан
белгиланади. Бунинг устига нафақат амалга оширилган, балки қандайдир
сабаблар бўйича амалга оширилмаган имкониятлар ҳам.
Иккинчи хусусият
. Ҳар қандай корхонанинг имкониятлари кўпроқ унда
мавжуд бўлган ресурслар ва ишлаб чиқаришда ишга туширилмаган
захиралар (иқтисодий, ижтимоий)га боғлиқ. Шунинг учун корхонанинг
салоҳияти яна ҳам ишлаб чиқаришга жалб қилинган ва ҳам жалб қилинмаган,
аммо ундан фойдаланиш учун тайѐрланган
ресурслар ва захираларнинг
ҳажми
билан белгиланади.
Учинчи хусусият
. Шахсий ва хорижий тажрибага кўра, ҳар қандай
бизнесда муваффақият учун ресурсларга эга бўлиш зарур, аммо ҳали бу
етарли эмас. Бунинг учун яна мавжуд ресурслардан фойдаланишни ҳам
билмоқ керак. Бу эса – ҳар қандай бизнесда биринчи даражали вазифадир.
360
Менежер шуни эсдан чиқармаслиги керакки, корхонанинг салоҳияти нафақат
унда мавжуд бўлган имкониятлар ва ресурслар билан, балки улардан товар ва
хизматларни яратиш ва каттароқ фойда олиш мақсадида фойдаланиш
қобилиятилари билан
таърифланади.
Тўртинчи хусусият
. Корхона салоҳиятини амалга оширишнинг
даражаси ва натижалари (яратилган маҳсулотлар ва даромадларнинг ҳажми)
яна танланган
тадбиркорликнинг шакли
ва корхонанинг унга мос келувчи
ташкилий тузилмаси
билан изохланади. Масалан, IBМ 1981 йилда мавжуд
ташкилий
тузилма
ўзини
кўрсатиб
бўлганлигини
тушуниб,
марказлаштирилганликни тугатган. Натижада белгиланган тижорат
доирасида бир-бирлари билан ҳақиқатдан ҳам рақобатлашувчи 14 та
мустақил бирликлар – компаниялар вужудга келган. Бу фирма ичидаги
тадбиркорликнинг ривожланиши ва умуман IBМнинг фойдаси кўпайишига
олиб келган. Унинг бўлинмалари энди нафақат “фойда марказлари”
сифатида, балки “янгилик киритишлар маркази” сифатида фаолият
юритмоқдалар, бу натижада ҳам IBМга ва ҳам ундан ажраб чиққан 14 та
компаниялардан ҳар бирига муваффақият келтирмоқда.
Хорижий бизнеснинг назарияси ва амалиѐтида яқин яқингача бу барча
тўртта аломатларни, яъни корхоналарнинг “иқтисодий салоҳияти”ни
бирлаштирувчи тушунча бўлмаган. Ғарбдаги технологик кўтарилиш пайтида
устуворлик асосий капитал: машиналар, дастгоҳлар, ускуналар ва бошқа
моддий-ашѐвий ресурслар турларида бўлган. Кейин эса техник омилдан
юқори самара олиш имкониятлари тугаши муносабати билан асосий эътибор
кишилик капиталига, худди ходимларнинг қобилиятларига, уларнинг шахсий
салоҳиятидан тўлиқ фойдаланишга қаратилган. Шундай стратегия фирмага
ҳатто барча бошқа техник имкониятлар тугаган бўлиб кўринган пайтда ҳам
катта даромадлар келтирган. Шунинг учун бугун муваффақият қозонаѐтган
фирманинг иқтисодий салоҳияти модели қуйидагича кўринади:
кишилик
капитал + асосий капитал + айланма капитал = фирманинг иқтисодий
361
салоҳияти.
Ғарбий бизнесменлар иқтисодий салоҳиятнинг барча кўрсатиб
ўтилган элементларини аввало кишилик ва асосий капиталнинг
мувофиқлашувида ҳар қандай тадбиркорлик фаолияти муваффақиятига
“калит”ни кўрадилар. Шу муносабат билан бизнес доираларида катта обрў
қозонган. Ли Якокканинг фикрини далил қилиб келтирамиз. У қуйидагича
ѐзади: “Барча хўжалик операцияларини пиро вардида учта сўзлар билан
белгиланадиган ифодага олиб келиш мумкин: кишилар, маҳсулот, фойда.
Биринчи ўринда одамлар турадилар. Агар сизда ишончли жамоа бўлмаса,
қолган омиллардан жуда кам нарса қилиш мумкин”.
Анъанавий равишда хорижий бизнесда кишилик капитали фақат қисман
ва тўғридан-тўғри бўлмаган ҳолда (айлама капитал таркибидаги иш ҳақига
харажатлар шаклида) ҳисобга олинган, шунингдек, ҳозир бир вақтда
кишилик капитали ишлаб чиқаришни ривожланишида мустақил асосий омил
бўлади. Пул ҳисоблашни билувчи хорижий бизнесменлар ўз тажрибаларида
шунга иқрор бўлдиларки, инсонга киритма(малакани ошириш, таълим,
соғлиқни сақлаш, фирма ҳисобидан бўш вақт ва дам олишга харажатлар)
даромадларни кўпайтиради ва рақобатбардошликни оширади.
Хорижий
бизнесда
иқтисодий
салоҳият
моделидан
ташқари
бошқалардан ҳам кенг фойдаланилади. Масалан, инсонпарварлик,
инновацион, илмий-техник ва молиявий салоҳият моделлари.
Ҳар қандай корхонанинг иқтисодий салоҳияти модели қуйидагича
изохланади:
- унда мавжуд бўлган ресурсларнинг ҳажми ва сифати билан (асосий
ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш фондларида банд бўлганларнинг сони,
айланма фондлар ва моддий захиралар, молиявий ва номоддий ресурслар –
патентлар, лицензиялар, ахборотлар, технологиялар билан);
- ходимлар (мутахассислар, ишчилар, ѐрдамчи ходимлар)нинг қандайдир
маҳсулотни яратишга қобилиятлари, бошқача қилиб айтганда, уларнинг
маълумотли, малакали, психофизиологик ва ундовчилик салоҳиятлари билан;
362
-
менежернинг
корхонадаги
мавжуд
ресурслардан
мувофиқ
фойдаланишга қобилияти (менежернинг тайѐргарлиги, истеъдоди ва касбий
мослашганлиги, корхона ташкилий тузилмасини яратиш ва янгилашни
билиши) билан;
-
инновацион қобилиятлари билан (яъни корхонани ишлаб
чиқаришларини янгилаш, технологияларни алмаштириш ва ҳ.к.га
қобилиятлари билан);
- ахборот қобилиятлари билан (яъни ахборотларни улардан ишлаб
чиқаришда фойдаланиш учун ишлаб чиқиш ва “қўшимча ишлов бериш”
усули);
- молиявий қобилиятлари (корхонанинг рақобатбардошлиги, молия
соҳасидаги ички ва ташқи қарздорлиги) ва бошқалар билан.
Йиғилган ҳолда улар корхонанинг йиғма (иқтисодий ва ижтимоий)
қобилиятини ташкил этадилар, у худди шундай, масалан бошқа корхонанинг
қобилияти билан солиштирилганда унинг рақобатбардошлиги даражасини
акс эттиради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
