Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

8.2. Таъсир ўтказиш ва ҳукмронлик 
Раҳбар меҳнат жамоасини бошқара туриб, унга таъсир кўрсатади, 
натижада қўл остидагиларнинг ҳолати ва улар ўртасидаги ўзаро 
муносабатлар ўзгаради. У ѐрдамида битта шахс бошқасига таъсир кўрсатиши 
мумкин бўлган аниқ воситалар турли-тумандир: пичирлаб айтилган сўровдан 
ишдан бўшатиш билан қўрқитишгача бўлиши мумкин. Бу таъсир мақсадга 
йўналтирилган, самарали бўлиши учун раҳбар ҳукмронликни қўллаши керак.
Ҳукмронлик – бошқа кишилар хулқига таъсир кўрсатиш имкониятидир. 
Ҳукмронлик якка шахсга, гуруҳга ва умуман ташкилотга тегишли бўлиши 
мумкин. Ташкилий жараѐнни ҳукмронлик сифатида белгилаш қуйидагиларни 
кўзда тутади: 
-
ҳукмронлик – унинг фойдаланувчисида мавжуд бўлган салоҳиятдир, 
яъни у нафақат қўлланаѐтган вақтда мавжуд бўлади; 
-
ҳукмронликда ким фойдаланиши ва у кимга нисбатан қўлланишининг 
ўртасида ўзаро боғлиқлик мавжуд; 
-
ҳукмронлик қўлланиланаѐтган шахс ҳаракатларнинг баъзи бир 
эркинлигига боғлиқ. 
Замонавий ташкилотда амалда ҳеч ким битта шахснинг бўйруғига фақат 
у бошлиқ бўлганлиги учун тўлиқ бўйсунмайди. Бунинг устига, нафақат қўл 
остидагини раҳбарга, балки раҳбарнинг ҳам қўл остидагига боғлиқлиги 

---

327 
мавжуд. Шунинг учун жамоа (гуруҳ)ни мувофиқ фаолият юритишини 
таъминлаш учун ҳукмронликни муносиб тарзда қўллаш зарур. 
Ҳукмронлик мавжуд бўлиши, аммо ундан фойдаланилмаслик мумкин. 
Агар ходим қоида бўйича ишласа, унда бошлиқда унга нисбатан мавжуд 
бўлган ҳукмронлигини қўллашга заруриат қолмайди. 
Раҳбар ҳукмронликка эга бўлиши учун ижрочи маълум аҳамиятга эга 
бўлган ниманидир назорат остида ушлаши керак, натижада раҳбарга 
боғлиқлик вужудга келади. Бу физиологик ва ижтимоий эҳтиѐжлар, 
ҳимояланиш, ҳурмат қилиш ва ўзини ўзи ифода қилишга эҳтиѐж бўлиши 
мумкин. 
Шу муносабат билан ҳукмронликни қуйидаги турларга ажратиш 
мумкин: