Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Бозорга қаратилган ташкилот
. Ташқи муҳит, яъни бозор билан ўзаро 
ҳамкорликнинг характерига кўра, бу ўзидан ташқарида бўлаѐтган 
ўзгаришларига тез мослашадиган ташкилотнинг ташкилий туридир. 
Ташкилот ичидаги қисмлар ўзаро ҳамкорлигининг характери бўйича бу ѐ 
дивизионал ѐки матрица тузилма, якка шахснинг ташкилот билан ўзаро 
ҳамкорлигининг характерига кўра эса- якка шахсли турдир. Ташкилотнинг 
бошқалардан тубдан фарқи шундан иборатки, агар олдинги ҳолларда 
бевосита бозорнинг атрофида ташкилотнинг фақат бир қисми гуруҳланган 
бўлса, бу ҳолда гап унинг барча қисмлари гуруҳланиши ҳақида кетмоқда. 
Ташкилотда маҳсулотни истеъмолчига мослаштириш учун катта ишлар 
қилинади. Бунда маҳсулотнинг тез-тез ўзгариши содир бўлади. Барча нарса 
қарор қабул қилувчиларни бу қарорини харид қилувчилар-истеъмолчилар 
билан яқинлаштиришга қаратилган. Бу ўз навбатида, бошқарув даражалари 
сонини камайтириш ва жавобгарликни истеъмолчига яқинроқ жойлашган ва 
хатарни ўзига олувчи иерархиянинг қуйи даражаларига топширишни талаб 

---

185 
қилади. Гуруҳли иш, ролли хулқ ва ишончга асосланган ўзаро ҳамкорлик 
муҳим аҳамият касб этади. 
Ташкилотдаги алоқалар вазифалар ўртасидаги муносабатлар билан эмас, 
балки кўпроқ ташкилотнинг истеъмолчи билан муносабатларининг таъсири 
остида шаклланади. 
Ташкилот 
истеъмолчининг 
эҳтиѐжидан 
келиб 
чиққан 
ҳолда 
лойиҳалаштирилади, натижада қатъий иерархиянинг ўрнига етарлича 
автоном гуруҳлар вужудга келади, уларга одатда “ фойда маркази” ѐки 
бизнес-гуруҳ мақоми берилади. Барча нарса учун жавоб берадиган гуруҳлар 
ўзларига бириктирилган жараѐн доирасида фаолият юритадилар. 
5.5.2- расм. Тармоқли ташкилот тузилмасининг принципиал чизмаси
. 
Ташкилот тузилишининг умумий чизмаси одатда қуйидагича қурилади.
Ташкилотнинг юқорисида фақат унинг бозордаги ҳолатини белгилаб берувчи 
асосий вазифалар марказлашадилар. Кейинги даражадаги ишлаб чиқариш 
операциялари марказлаштирилмайди. Қуйи даражада ташкилот фойда 

---

186 
марказларини ташкил этиш билан маҳсулотини ѐки географик тамойил 
бўйича гуруҳлаштирилади, бу ердан ташкилотни истеъмолчига, яъни бозорга 
чиқиши бошланади. Ушбу ва юқорида турган даражалар ўртасидаги алоқа 
маҳсулот ва ҳудудни бирлаштирувчи матрица асосида қурилади.