Muzaffarova vazira shuxrat qizi samarqand viloyatining botanik tabiat yodgorliklari, biologiyasi va ularni

Tadqiqotning  ilmiy  yangiligi.  Ilk  bor  Samarqand  shahri  va  viloyatida 

buyuk  Amir  Temur  davrida  va  XIX  asrning  so’nggi  choragida  iqlimlashtirilgan, 

hozir  esa  asriy  bo’lgan  daraxtlar  o’rganildi.  Botanik  tabiat  yodgorliklari  deb 

hisoblangan  daraxtlarning  flora  tarkibi,  tuplar  soni,  tarqalishi,  o’sish  holati 

o’rganildi.  Savr  (Platycladus  orientalis)ning  va  pista  (Pistacia  vera)ning  asriy 

tuplari  borligi  aniqlandi  va o’sish manzillari  xaritaga  kiritildi. 

Tadqiqot  qisqa  muddatli  ekspeditsiyalar  tashkil  qilish  yo’li  bilan  o’tkazildi 

va  asriy  daraxtlarning  hududimizda  tarqalganligi  va  holati  o’rganildi. 

Ekspeditsiyalar  2010-yil  yozida  Samarqand  viloyatining  Qo’shrabot,  Nurobod, 

Ishtixon,  Oqdaryo,  Jomboy,  Payariq,  Urgut  tumanlari,  Omonqo’ton,  Ohalik 

hududlariga  uyushtirildi.   

Savr  (Platycladus  orientalis),  chinor  (Platanus  orientalis),  eman  (Quercus 

robur),  jo’ka  (Tilia  cordata)  daraxtlari  generativ  holatda,  ya’ni  urug’  hosil  qilib 

ko’payish  holatida.  Ayrimlarida  esa,  masalan,  qrim  qarag’ayi  (Pinus 

---

6 

 

pallasiana)ning  ayrim  tuplarida,  Qo’shchinorda  va  Urgutda  o’sib  turgan  chinorlar 

(Platanus  orientalis)da  qurish  alomatlari  mavjud.  Ikki  bo’lakli  ginkgo  (Ginkgo 

biloba),  mamont  daraxti  (Sequojadendron  giganteum)larning  yoshi  136-137  yilga 

teng  bo’lsa-da,  hali  generativ  bosqichga  kirmagan.  Fikrimizcha,  ginkgo, 

sekvoyadendronlar uchun Samarqand iqlim  sharoiti  optimal o’sish sharoiti emas. 

Ilk  bor  tekshirishlar  natijasida  Samarqand  viloyatida  yuksak  o’simliklarning 

Qarag’aytoifalar  (Pinophyta),  Magnoliyatoifalar  (Magnoliophyta)  bo’limlariga 

mansub  17  oila,  23  turkum,  25  tur  asriy  daraxtlar  mavjudligi  aniqlandi.  Shulardan 

4  oila,  7  turkum,  7  tur  daraxtlar  Qarag’aytoifalar  (Pinophyta)  bo’limiga,    13  oila, 

16  turkum,  18  tur  daraxtlar  esa  Magnoliyatoifalar  (Magnoliophyta)  bo’limiga 

mansub. 

Qarag’aytoifalar  (Pinophyta)lardan  qrim  qarag’ayi  (Pinus  pallasiana)  –  100 

tupdan  ko’proq,  virjiniya  archasi  (Juniperus  virginiana)  –  8  tup,  botqoq  sarvi 

(Taxodium  distychum  )  –  5  tup,  livan  kedri  (Cedrus  libani)  –  1  tup,  sharq  sauri 

(Platycladus  orientalis)  –  4  tup,  mamont  daraxti  (Sequojadendron  giganteum)  –  1 

tup, ginkgo (Ginkgo biloba) – 2 tupi asriy daraxtlar  sifatida  saqlanib qolgan. 

Magnoliyatoifalar  (Magnoliophyta)dan  sharq  chinori(Platanus  orientalis)  – 

100  tupdan  ortiqroq,  pista  (Pistacia  vera)  –  1  tup,  jo’ka  (Tilia  cordata)  –  8  tup, 

eman  (Quercus  robur)  – 19 tup, soxta kashtan (Aesculus hippocastanum)  – 5 tup, 

gledichiya  (Gleditschia triacanthos)  – 6 tup, yapon saforasi (Saphora japonica)  – 3 

tup, arg’uvon (Cercis siliquastrum) – 1 tup, tugma daraxti (Gymnocladus dioica) – 

1 tupi Samarqand viloyatining  botanik yodgorliklari  sirasiga  kiradi.