Muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti tasdiqlayman

MUXAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Radio va mobil aloqa fakulteti “Mobil tizimlar” yo‘nalishi
__831-18 MTo‘__ talabasi __ Nomozova Dildora Ural qizi ___ning (gurux raqami) (F.I.SH.)
ISHLAB CHIQARISH AMALIYOTI bo‘yicha
K U N D A L I G I
1. AMALIYOT KO‘RSATMALARI
1.1.	Amaliyot joyi_____Ozarbayjon Respublikasining elchixonasi______ (korxona nomi)
1.2.	Amaliyot muddati____21.06.2021 yildan 31.07.2021 yilgacha__________ (boshlanish va tugallanish sanasi)
1.3.	Amaliyot rahbarlari:
	Korxonadan__________Alisher Xabibullaevich Abdukadirov___ (F.I.SH.)
	Universitetdan_____MAT kafedra katta o‘qituvchisi U.T. Aliev___ (F.I.SH.)
1.4.	Amaliyotga keldi « 21_» _06_2021 y.; amaliyotdan ketdi «31» 07 2021 y.

2. AMALIYOTNING ASOSIY QOIDALARI
2.1.	Kafedradan tayinlangan rahbar amaliyotdan oldin talabalarga ko‘rsatma (instruktaj) o‘tkazadi va amaliyot bo‘yicha shaxsiy topshiriq, amaliyot kundaligi, grafigi va yo‘llanma beradi.
2.2.	Talaba korxonadan tayinlangan amaliyot rahbariga KUNDALIKni topshirib, texnika xavfsizligi va yong‘in profilaktikasi bo‘yicha ko‘rsatma (instruktaj) o‘tadi, ish joyi va asbob-uskunalar bilan ishlash qoidalari bilan tanishadi, amaliyotning bajarilish rejasini oydinlashtiradi.
2.3.	Talaba amaliyot vaqtida korxonaning ichki tartib qoidalariga amal qiladi. Biriktirilgan ish joyidan rahbariyat ruxsatisiz ketish ma’n etiladi.
2.4.	Amaliyotning bajarilishi to‘g‘risidagi hisobot amaliyot grafigi asosida va amaliyot rahbarlari bergan qo‘shimcha ko‘rsatmalar asosida tuziladi.
2.5.	Talabalar bilimi reyting ballari bilan baholanadi, mezon sifatida amaliyot muddati olinadi.
2.6.	Amaliyotni bajarmagan, salbiy taqriz olgan yoki hisobot himoyasida «qoniqarsiz» baho olgan talaba, ta’til davrida amaliyotga qayta yuboriladi, ba’zi hollarda talabaning o‘qishni davom ettirish masalasi qo‘yilishi mumkin.
3. KUNDALIKNI TUZISH VA TO‘LDIRISH TARTIBI
3.1.	Amaliyot o‘tish davrida KUNDALIK asosiy xujjat hisoblanadi.
3.2.	Universitet joylashgan shahardan tashqarida o‘tilgan amaliyot uchun KUNDALIK va safar guvohnomasi – moliyaviy xujjat bo‘lib qoladi (ish haqi va kundalik xarajatlar uchun).
3.3.	Talaba amaliyot o‘tish davrida har kuni bajarilgan ishlarni KUNDALIKga qisqa, tushunarli ravishda yozib boradi.
3.4.	Talabaning ma’naviyat ma’rifat ishlariga, nazariy mashg‘ulotlar va ekskursiyalarga qatnashganliklari ham yoziladi.
3.5.	Talaba har haftada KUNDALIKni rahbarlarga ko‘rsatadi. Rahbarlar KUNDALIKni tekshirib, qo‘shimcha ko‘rsatmalar beradi va imzolaydi.
3.6.	Amaliyot tugaganda korxona tomonidan rahbar KUNDALIKni amaliyot hisoboti bilan birgalikda ko‘rib chiqadi va tavsifnoma yozadi.
3.7.	To‘ldirilgan KUNDALIK amaliyot hisoboti bilan birgalikda kafedraga topshiriladi. To‘ldirilmagan KUNDALIK bo‘yicha amaliyot hisobga olinmaydi.

4. AMALIYOT O‘TISH GRAFIGI

	T/r	Bajariladigan ishlar nomi	Kunlar	Amaliyot haftalari
				1	2	3	4	5	6
	1.	Elchixona bo‘yicha ekskursiya va tashkiliy ishlar	21.06-27.06.2021	*
	2.	Elchixona faoliyatni o‘rganish. Elchixonadagi mavjud aloqa qurilmalari bilan tanishish	28.06-03.07.2021		*
	3.	NFC texnologiyasining rivojlanish bosqichlari	05.07-10.07.2021			*
	4.	NFC texnologiyasini mobil qurilmalarda qo‘llanishi	12.07-17.07.2021				*
	5.	NFS texnologiyasili mobil qurilmalarni O‘zbekistonda qo‘llanishi	19.07-24.07.2021					*
	6.	Amaliyot bo‘yicha texnik hisobotni tayyorlash	26.07-31.07.2021						*

5. AMALIYOTNING BAJARILISHI

Sana	Bajarilgan ishlari mazmuni	Korxonadan rahbar belgisi (imzosi)
21.06-27.06.2021	Elchixona bo‘yicha ekskursiya va tashkiliy ishlar
28.06-03.07.2021	Elchixona faoliyatni o‘rganish. Elchixonadagi mavjud aloqa qurilmalari bilan tanishish
05.07-10.07.2021	NFC texnologiyasining rivojlanish bosqichlari
12.07-17.07.2021	NFC texnologiyasini mobil qurilmalarda qo‘llanishi
19.07-24.07.2021	NFS texnologiyasili mobil qurilmalarni O‘zbekistonda qo‘llanishi
26.07-31.07.2021	Amaliyot bo‘yicha texnik hisobotni tayyorlash

6. AMALIYOTDA BAJARILGAN TURLI ISHLAR

(nazariy o‘qitishlar, ekskursiyalar, ilmiy ishlarida qatnashish, sport-ommabop ishlari va h.k.)

7. KORXONA TOMONIDAN TAQDIRLASHLAR, RAG‘BATLANTIRISHLAR VA MA’MURIY JAZOLAR

(korxona buyruqlari bo‘yicha)

8. TALABANING AMALIYOTNI BAJARISHI TO‘G‘RISIDA TAVSIFNOMA

Korxonadan rahbar			A. X. Abdukadirov
	(imzo)		(F.I.SH.)

M.O‘.

«

»

2021 y.

Kundalik tekshirildi va hisobot ximoyaga ruhsat etildi.

Universitetdan rahbar				U.T. Aliev
		(imzo)		(F.I.SH.)

«

»

2021 y.

Izoh: 6,7,8-bo‘limlar qo‘lda to‘ldiriladi.
MUNDARIJA

	KIRISH.................................................................................................	7
1.	OZARBAYJON RESPUBLIKASI ELCHIXONASINING MAVJUD TARMOG‘I...........................................................................	10
2.	NFC TEXNOLOGIYASINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATIYATLARI........................................................................	12
2.1.	NFC texnologiyasining rivojlanish bosqichlari............................	12
2.2.	NFC texnologiyasini mobil qurilmalarda qo‘llanishi.....................	17
2.3.	NFS texnologiyasili mobil qurilmalarni O‘zbekistonda qo‘llanishi.............................................................................................	20
3.	SOTALI ALOQANING INSON SALOMATLIGIGA TA’SIRI...........	25
	XULOSA...............................................................................................	28
	FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI............................	29
	ILOVALAR..........................................................................................	31
	Yo‘llanma.................................................................................................	31

KIRISH
2018 yilning 23 martida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank xizmatlarining mumkinligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha choralar to‘g‘risida” qarori imzolandi. Bu qarorga muvofiq konsepsiya tranzaksiyalarni o‘tkazilishi xavfsizligi va uzluksizligini ta’minlaydigan milliy chakana to‘lov tizimini qurish bo‘yicha choralarni ko‘zda tutishi kerak. O‘zbekistonda 2018 yilning 1 iyuligacha banklar – hisoblar ishtirokchilari lokal va xalqaro bank kartalari orasida axborot va texnologik o‘zaro ta’sirlashishni ta’minlaydigan Milliy bank protsessing markazini yaratish Konsepsiyasini ishlab chiqishga qaror qiingan.

Konsepsiyada kontaktsiz va mobil to‘lovlar texnologiyalarini, birinchi navbatda, ijtimoiy-maishiy xizmat ko‘rsatish, transport, savdo, umumiy oziq-ovqat ta’minoti sohalariga, ayniqsa hududlarda joriy etish bo‘yicha choralar ko‘zda tutiladi. Shuning uchun NFS texnologiyasi qo’llaniladigan mobil qurilmalarning nisbiy tahlil qilish dolazrb hisoblanadi.

Zamonaviy dunyoda keng polosali aloqa kanalarining rivojlanishi, bu kanallarga ulanish uchun qurilmalarning sezilarli miniatyurizatsiyalanishi, shuningdek hamma joylarda naqdsiz to‘lovlarga o‘tish bilan foydalanuvchilarning to‘lov vositalariga qulay ulanishi haqida masala vujudga keldi. Hozirgi momentga kelib, to‘lovni amalga oshirish, turli terminallardagi ma’lumotlarga ulanishga identifikatsiyalash uchun, shuningdek yopiq binolarga fizik mumkin bo‘lishi uchun oxirgi foydalanuvchilarga turli texnologiyalar bo‘yicha bajarilgan, lekin juda ko‘plari passiv RFID belgilar asosidagi qurilmalar smart-kartalar hisoblanadigan ko‘p sonli “elektron kalitlarga” ega bo‘lish zarur. Bunday kartalarning fizik qurilmalari bitta korpusda ularning birlashtirilishiga va ularning minimallashtirilishiga imkon bermaydi.

Shuning uchun foydalanuvchilarga o‘zlari bilan o‘xshash funksiyalarni bajaradigan ko‘p sonli identifikatsion kartalarni olib yurishga to‘g‘ri keladi. Bunday kartalardan birining yo‘qotilishi ham ulanish tizimining yangilanishi, eski karta identifikatorini o‘chirish, yangi identifikatorni kiritish, shuningdek kartan fizik qayta chiqarilishini talab qiladi. Qayta chiqarilishi vaqtida foydalanuvchi talab qilinadigan resurslarga deyarli ruxsat etishga ega bo‘lmaydi.

Barcha sanab o‘tilgan muammolarni ishlab chiqilgan texnologiyalar kompleksi, uning qismi bo‘lgan NFC ma’lumotlarni kontaktsiz uzatish texnologiyasi hal etadi. Bu texnologiya foydalanuvchiga zarur bo‘lgan barcha smart-kartalarni bitta qurilmada birlashtirishga, shuningdek turli resurslarga ulanish uchun identifikatorlarni muammosiz olinishini ta’minlashga imkon beradi. Yana bu texnologiya identifikatorni tashuvchini yo‘qotilishini va smart-kartalarni qayta chiqarilishiga bog‘liq muammolarni hal qiladi. Infratuzilmaning etarlicha rivojlanishida NFC xizmatlarga to‘lovlarning, masalan, xaridlarni amalga oshirish, jamoat transportida yo‘lkirani to‘lash, bank operatsiyalarini amalga oshirish qulayligini oshiradi. Shuningdek NFC amalga oshiriladigan to‘lov operatsiyalarini to‘lovlarni identifikatsiyalash uchun yana bir bo‘g‘inni kiritilishi bilan himoyalanishini oshiradi.

NFC texnologiyasi telefonlar raqamlari, tasvir, MP3 formatdagi fayllar yoki bir-birlaridan uncha katta bo‘lmagan masoflarda joylashgan NFC qo‘llanadigan bir necha qurilmalar, masalan mobil telefonlar orasida yoki NFC-telefonlar va moslashuvchan RFID chip-kartalar yoki o‘qish qurilmalari (riderlar) orasida raqamli autentifikatsiyalash ma’lumotlari kabi turli ma’lumotlar turlari almashlash uchun ishlab chiqilgan. NFC texnologiyasi kontentga ulanish kaliti sifatida ishlatilishi mumkin va naqd pulsiz to‘lov, chiptalarga to‘lovlar va kirishni nazorat qilish kabi servislar uchun ishlatilishi mumkin

NFC texnologiyasi tovarlarnisotib olishdan to ta’lim va tibbiyotgacha eng turli xil sohalarda qo‘llanishi mumkin:

- smartfon yordamida to‘lovlar;

- jamoat transporti, metroda yo‘l haqini to‘lash;

-bajarishni nazorat qilish va vaqtni hisobga olish tizimlari;

- autentifikatsiyalash va kirishni nazorat qilish tizimlari.

1. OZARBAYJON RESPUBLIKASI ELCHIXONASINING MAVJUD TARMOG‘I
Ozarbayjon Respublikasi Elchixonasi Toshkent shahar, CHilonzor tumani, SHarq Tongi ko‘chasi, 25-uyda joylashgan (1.1-rasm).

Echixonada mavjud korporativ tarmoq 64 ta nomerlar sig‘imli IP-MATS Panasonic KX-NS1000 RU MATSdan (muassasa ATSdan) tashkil topgan. MATS shahar 78-ATSga ulangan (1.2-rasm).

1.1- rasm. Ozarbayjon Respublikasi Elchixonasining joylashish o‘rni
Echixona xizmatchilari xonalari lokal rejimda ishlaydigan kompyuterlar va printerlar bilan jihozlangan (1.3- rasm).

1.2- rasm. Mavjud telefon tarmog‘i

1.3- rasm. Xodimlarning ish joylari
2. NFC TEXNOLOGIYASINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATIYATLARI
2.1. NFC texnologiyasining rivojlanish bosqichlari
NFC (Near Field Communication, «YAqin maydon kommunikatsiyasi» yoki «yaqindan ta’sirlashish aloqasi») bu qurilmalar orasida bir necha santimetrlar masofada ma’lumotlarni almashlashni ta’minlaydigan kichik ishlash radiusili simisz yuqori chastotali aloqa texnologiyasi hisoblanadi. U smart-karta interfeysi va o‘qigichni yagona qurilmaga birlashtiradi:

• 
  1983 yildan NFCning tarixi boshlandi. Shu yilning 17 mayida ma’lumoti elektrotexnik bo‘lgan Charlz Uolton «portativ radiochastotali nurlantirgich-identifikatorga» patent oladi. Shunday RFID tushunchasining o‘zi paydo bo‘ladi;
  

• 
  2002 yilda NXP Semiconductors (Philips) va Sony NFS texnologiyasini yarati;
  
• 
  2003 yila birinchi NFS texnologiyasi SO standarti tasdiqlandi;
  
• 
  2004 yilning 18 martida Nokia, Royal Philips Electronics va Sony Corporation kompaniyalari NFC Forum — maishiy elektronika, kompyuterlar va mobil qurilmalarda ishlatish uchun NFS texnologiyasini ilgari surish va standartlashtirish uchun notijorat uyushmasini tashkil etdi;
  
• 
  2005 yilning oxirida Evropa va SHimoliy Amerikada birinchi NFC loyihalari paydo bo‘ldi;
  
• 
  2007 yilda mobil qurilmalarda NFC interfeysini ishlatilishiga bog‘liq bo‘lgan ISO standartlari tasdiqlandi;
  
• 
  2006 yilda NFC-teglarning boshlang‘ich spetsifikatsiyasi paydo bo‘ldi va NFC-chipli birinchi telefon — Nokia 6131 chiqdi;
  
• 
  2007 yilning boshida Evropada (Avstriya va Germaniyada) tijorat NFC loyihalarning ishga tushilirishi bo‘lib o‘tdi;
  
• 
  2007 yilning oxirida GSM Uyushmasi rahbarligidagi Pay-buy-Mobile xalqaro loyihasi boshlandi;
  
• 
  2009 yilning mayida NFC Forum NFC-chipli qurilmalar orasida turli ma’lumotlar - ko‘rsatishlar, kontaktlar, dannыx dlya ustanovleniya svyazi cherez Bluetooth orqali aloqani o‘rnatilishi uchun uchun ma’lumotlarni uzatilishi uchun peer-to-peer rejimini taqdim etdi;
  
• 
  2011 yilning martida NFC Forumga Google kompaniyasi qo‘shildi;
  
• 
  2011 yilning mayida Google NFC-chipli smartfonlarga bank kartalarini bog‘lash uchun mobil ilova Google Walletni e’lon qildi. Tez orada foydalanuvchilar kredit kartalarini o‘z smartfonlariga almashtirishi mumkin;
  
• 
  2011 yilning avgustida Nokia barcha ishlab chiqariladigan Symbian-smartfonlar NFC chiplari bilan jihozlanishini e’lon qildi.
  

NFC Forum NFC uchun turli xil ma’lumotlarni, shu jumladan MIME ob’ektlari va URL kabi qisqa matnli xabarlarni saqlash va uzatish uchun yaraydigan NDEF (NFC Data Exchange Format, NFC uchun ma’lumotlarni Almashlash Formati) umumiy ma’lumotlar formatini ishlab chiqdi.


2.1-rasm. NFC radiochastotalar standartlarining rivojlanishi


2.2-rasm. NFC protokoli standartlarining rivojlanishi
Konseptual jihatdan, NDEF MIMEga juda yaqin va zich joylangan binar “yozuvlarni” ishlatadi. Har bir bunday yozuv har xil ob’ektlarturlarini saqlashi mumkin. Qabul qilingan kelishuvlarga muvofiq, birinchi yozuvning turi butun xabarning turini aniqlaydi.

1.