Muxamadiev r. O o f t a L m o L o g I y a

distrofiya va yuqori darajali miopiyada bo’lishi mumkin 
• Essensial gemeralopiyalar gipovitaminoz A bo’lsa, retinol sintezi buzilib 
radopsin ( ekzogen va endogen) yetishmasligiga olib keladi. 
•  Tug’ma gemeralopiyalar - bu genetik tabiatga ega. 
Binokulyar ko`rish 
Bir ko`z bilan ko`rsa monokulyar deyiladi. Ikkala ko`z bilan bir vaqta 
obyektni bitta ko`rsa fuziya deyiladi. Y`ani miya kul rang qismida bir xil va bir 
vaqtda bu obyektni qabul qilolmasa, har ikkala ko`zda tasvir har xil tushib ,
bemor bir narsani 2 ta ko`radi va bu diplopiya deyiladi 
Binokuylar ko`rish – bu ikkala ko`z bilan obyektni 1 ta ko`rish. Bu ko`rish 7-8 
yoshlarda shakllanadi.
Binokulyar ko`rish monokulyardan 40% ortiq ko`radi. Bir ko`zda odam 
140 gradus ko`rsa 2 ko`zda 180 gradus atrofni stereoskopik chuqurlikda va 
uzoqlikda ko`radi. 
Binokulyar ko`rish mexanizmi. 
Uzoqda turgan obyekt ikkala ko'zdan bir masofada to`r pardaga bir xil 
tushib , miya yarim sharlari kul rang qobig’iga tushganda 1 ta tasvir paydo 
bo`ladi va odam bitta obraz ko`radi. Agarda obyekt ikkala ko`zdan har xil 
uzoqlikda joylashsa miyaga uzatilishi turli masofada bo`lib diplopiya bo`lishi 
kerak edi. Biroq, ko`rish analizatorining funksional rivojlanishi jarayonida bu
holat to`r parda kompensator mexanizmi orqali ikki baravar normal qabul qiladi.
Bunday holda, diplopiyaning subyektiv sezgisi bo'lmaydi, chunki ikkita to’r 

---

71 
pardadan olingan tasvirlar bosh miyada tafovutlanib, stereoskopik tahlil qilish
orqali bitta ko`rish amalga oshiriladi. 
Binokulyar ko'rish shartlari quyidagilar. 
- ikkala ko'zning ko'rish o`tkirligi 0,3 dan past bo'lmasligi kerak; 
- uyg'unlik va masofaning mosligi; 
- ikkala ko'z qovoqlarining muvofiqlashtirilgan harakatlari bir – biriga mosligi;
rasm 3.17. Binokulyar ko'rish mexanizmi 
- izeykoniya - ikkala ko'zning to'r pardasida hosil bo'ladigan tasvirlarning bir xil 
hajmi (buning uchun ikkala ko'z refraksiyasi 2 dioptriyadan oshmasligi kerak); 
- fuzionrefleks- miyaning ikkala retinaga tegishli bo'limlarida tasvirlarni 
birlashtirish qobiliyati buzilmagan bo`lishi kerak. 
Binokulyar ko'rishni aniqlash usullari 
Shifokor va bemor bir-birining qarshisida 70-80 sm masofada joylashgan 
bo'lib, ularning har birida qalam bor. Bemordan qalamining uchini vrachdagi 
qalam uchiga tegizishini so`raydi. . Dastlab u buni ikkala ko'zni ochib juda tez 
amalga oshiradi bu norma. Bitta ko'z yopiq bo'lsa qiynaladi. 

---

72 
Sokolov usuli- ( kaftda "teshik" bilan). Bemor o'ng qo'li bilan o'ng ko'zining 
oldida trubka qilingan qog'oz teshigidan qaraydi , chap qo'lning kaftini trubka 
qog’oz uchi yoniga qo`yib 5 metr uzoqqa qarasa binokulyar ko`rishda kaftida 
qog’oz teshigi doira bo’lib ko`rinib kaftida "tuynuk" ni ko'radi.
Monokulyar ko'rish bilan kaftda "tuynuk" yo'q. 
To'rt nuqta rang moslamasi yoki belgilar projektori yordamida ko'rish tabiatini 
aniqroq aniqlash uchun to'rt balli sinovdan foydalaniladi. 
4-BOB. 
BEMORLARNI OFTALMOLOGIK TEKSHIRISH 
Bemorning shikoyatlari 
Ko'rish organlarining kasalliklarida bemorlar quyidagi shikoyatlar
qilishadi: 
• ko'rishning pasayishi yoki o'zgarishi; 
• Ko'z olmasi va uning atrofidagi og'riq yoki noqulaylik; 
•ko`zdan yosh kelishi 
• ko'zning o'zi yoki uning qo'shimchalaridagi tashqi o'zgarishlar. 
•Vizual - ko`rish buzilishi 
•Ko'rish o’tkirligining pasayishi 
Kasallikdan oldin bemorda qanday ko'rish o’tkirligini aniqlash kerak; bemor 
tasodifan ko'rish qobiliyatini pasayganligini aniqladimi yoki bu qanday sharoitda 
sodir bo'lganligini aniq ko'rsatishi mumkinmi? 
Ko'rish asta-sekin pasayib ketdimi, yoki uning yomonlashishi bir yoki
ikkala ko'zda tez sodir bo'ldimi? 
Ko'rish o’tkirligining pasayishiga olib keladigan sabablarni 3 guruhga 
ajratish mumkin:
-anomaliyalari, 
-ko'z optik muhitining xiralashishi (shox pardasi, oldingi kameraning suyuqligi, 
gavhar va shishasimon tana),

---

73 
-shuningdek neyrosensor apparati kasalliklari (to’r parda, ko’ruv yo'llari va 
po’stloq analizator). 
Ko`rish quyidagi hollarda o`zgaradi 
• Makula hududida patologik jarayonlar bo`lsa
.Metamorfopsiya - obyektlar shakllarining buzilishi, to'g'ri predmetlar egri chiziq 
bo`lib ko`rinadi 
. Mikro va makropsiyada - predmetlar o`z shaklidan kichikroq yoki 
kattaroq bo'lib ko'rinadi.
• Orbitada ko'z atrofidagi og'riq konyunktival shikastlanishlar, jarohatlar va 
orbitadagi yallig'lanish jarayonlari bilan birga keladi. 
. Diplopiya bir narsani 2 ta ko`rish – 2 ko`z bilan predmetni to`r parda sariq
dog’ bir joyga jamlay olmaslik oqibatida kelib chiqadi. Bir ko`zni yopsa yo`qolishi
ko`z olmasi tashqi mushaklarining paralichi va orbitadagi o’simta bilan bog’liq. 
.Gemeralopiya- Gipovitaminoz A da, pigmentli retinit va siderozlarda 
uchraydi 
. Shapaqlanish yorug’likka- gavharni olgandan keyingi afakiyada,tug’ma 
albinizmda,shox parda kasalliklarida ro`y beradi( ayniqsa radial keratotomiyadan 
keyin) 
. Ko`z oldida yorug’likka qarasa kamalak va doiralar ko’rish – shox parda
shishganda, ayniqsa yopiq burchakli glaukoma mikro xurujlari paytida paydo 
bo`ladi
.Fotopsiya- ko`z oldida yashin chaqnash va yorug’lik porlab ketishi qisqa 
muddatli arteriya qon tomir qisilishida, vitreo-retinal traksiya – to`r parda 
ko`chishida va bosh miyaning kulrang qatlamida bo`ladigan kasalliklarida 
uchraydi 
Ko`z oldida qora dog’lar suzib va uchib yurishi- bu shishasimon tanadagi 
xiralikning soyasi bo`lib, ko`z qimirlasa teskari tomonga qarab o`tib ketadi. Bu
holat qari odamlarda shishasimon tana destruksiyasida va yuqori darajali 
miopiyalarda uchraydi. 

---

74 
. Og’riqlar va noqulayliklar- organizmdagi boshqa umumiy 
kasalliklarida,bosh og’riganda, qovoqlarda va ko`z atroflarida kam-kam, har 
vaqtda kuyishib, yoki lo`qillab og’rishi mumkin. Aniq ko`z olmasi faqat – 
govmichchalarda, blefaritda, ko`zdagi yallig’lanish va boshqa ko`z oldingi 
qatlamidagi kasalliklarida paydo bo`ladi.. Ko`z olmasi atrofidagi ko`z kosasidagi
og’riq , konyunktivitlarda, ko`z kosasi yallig’lanishida va travmalarda uchraydi. 
. Bosh og’rig’i ko`z glaukomasi xurujida- shu tomonida paydo bo`ladi. 
. Astenopiya - bu peshona, qosh, bo'yin va ba'zan hatto ko'ngil aynish va qusish 
bilan birga keladigan yoqimsiz hissiyot. Ayniqsa ametropiya mavjudligida va 
zo`riqqanda ushbu holat rivojlanadi 
Ko’z yoshlanishi 
ko`z yoshlanishi konyunktivaning mexanik tirnalishida yoki kimyoviy kuyish
bo'lgan hollarda, shuningdek ko'zning old segmentining sezgirligi oshganida sodir 
bo'ladi. Doimiy ko'z yoshi suyuqligining ko'payishi, buzilgan ko'z yoshlar 
evakuatsiyasi yoki ikkalasining kombinatsiyasi natijasida bo'lishi mumkin. Ko`z 
yoshi bezi sekretor funksiyasining kuchayishi tabiiy refleksdir . Yuz nervi, uch 
shoxli nerv yoki servikal simpatik nerv xususiyati buzilsa ham (masalan, 
konyunktivit, blefarit, ba'zi gormonal kasalliklar bilan) yuzaga keladi . Ko`z 
yoshlanishining keng tarqalgan sababi bu ko`z yoshi oqishi - evakuatsiyasining 
buzilishi hisobidan ham bo`ladi. Ko`z yoshi oqishi , ko`z yosh kanallari, ko’z 
yoshi xaltasi), va nazo-lakrimal kanalning patologiyasi tufayli paydo bo`ladi. 
Klinik tadqiqotlar 
Tekshiruv har doim sog'lom ko'zdan boshlanadi, shikoyatlar bo'lmasa 
(masalan, muntazam tekshiruv paytida) - o'ng ko'zdan. Ko'rish organini tekshirish 
bemorning shikoyatlari va shifokorning birinchi taassurotidan qat'iy nazar, 
anatomik prinsipga muvofiq ketma-ket o'tkazilishi kerak. Tekshiruv albatta 
ko`rish o`tkirligini aniqlashdan boshlanishi shart, chunki diagnostika testlaridan 
keyin ko`rish biroz yomonlashishi mumkin. 

---

75 
Tashqi tekshiruv va palpatsiya 
Tashqi tekshiruvning maqsadi orbitaning, ko'z qovoqlarining, ko’z yosh 
organlarning va konyunktivaning holatini, shuningdek, ko'zning orbitadagi 
holatini va uning harakatchanligini baholashdir.
Bemor yorug'lik manbai oldida shifokor esa bemorning qarshisida 
o'tiradi.Birinchidan, burunning tepa qismi, yuqori jag ', yonoq va chakka 
suyaklar, limfa tugunlari joylashgan mintaqalar tekshiriladi. Bu limfa tugunlari va 
orbitaning chetlarini palpatsiya qilish bilan bajariladi. Uch shoxli nerv 
tarmoqlarining chiqish joylari va sezuvchanligi tekshiriladi. 
1.Uch shoxli nerv orbitaning yuqori chetining ichki medial qismida joylashgan 
2. Uch shoxli nerv nerv orbitaning pastki chetining o'rtasidan 4 mm pastda 
joylashgan nuqtani paypaslash orqali tekshiriladi. 
Ko'z qovoqlari 
• Orbitada ko'z atrofidagi og'riq konyunktival shikastlanishlar, jarohatlar va 
orbitadagi yallig'lanish jarayonlari bilan birga keladi. 
• Jarohatlangan ko'zning yon tomonidagi bosh og'rig'i, glaukomaning o'tkir 
xurujida uchrashini hisobga olish kerak. 
Qovoqlarni tekshirganda uning joylashuvi, harakati,terisining rangi, ko`z
yoshi nuqtalari, kipriklar joylashuvi, meybomiy bezlaridan chiqadigan yo`llar 
ko`riladi. 
. Qovoq terilari nozik,yupqa va tagidagi to`qimadan ajralgan holda 
harakatchan bo`lishi kerak.Shuning uchun buyrak va yurak qon tomir 
kasalliklarida, Kvinke sindromida qovoqlarda tez shish paydo bo`ladi. 
. Qovoq yallig’lanishlarida shish odatda 1 tomonlama bo`ladi . 
. Qovoq chetlari-blefaritda qizargan va qazg’oq bilan qoplangan bo`ladi. Bu 
qazg’oq shilib olinsa tagidan qon chiqadi. Oqibatda kipriklar tushib ketishi – 
madaroz kuzatiladi. Kipriklar noto’g’ri o`sib trixiaz paydo bo`ladi. 
-Qovoqlar yorig’i- 30-35 mm.,eni 8-15 mm bo`lib tepa qovoq shox pardani 
1-2 mm pastigacha yopadi. Pastki qovoq limbgacha 05-1.0 mm .boradi. 

---

76 
Kasalliklarda : 
-Lagoftalm yoki “ quyon ko`z” sindromi ,”ko`z yopilmasligi” sindromi 
paydo bo`ladi.Bu yuz nervi falajida qovoq aylanma mushaklari falaji natijasida 
bo`ladi. 
.Ptoz- tepa qovoqning pastga tushishi tug’ma va ko`zni harakatlantiruvchi 
nerv hamda bo`yin simpatik nervi( Bernar- Gorner sindromi) jarohatlarida paydo 
bo`ladi. 
-Bazedov kasalligida bo`yin simpatik nervi kasalligida ko`zlar baqrayib 
ochiq turadi. 
- Ko`z qovoqlari qisilib turishi spastik blefarospazmda , konyunktiva va shox 
parda kasalliklarida ro`y beradi. 
-Entropion- qovoqning ichkariga qayrilib qolishi. Qarilik, paralitik va 
yaralardan keying chandiq hisobiga bo’lishi mumkin. 
-Ektropion- qovoqning tashqariga chappa bo`lishi qarilikdan keyin , chandiq 
hisobiga bo’lishi mumkin. 
-Qovoq kolobomasi – tug’ma uchburchaksimon defekt. 
Konyunktiva 
Ko'z qovoqlari ochiq palpebral yoriq bilan, ko'z konyunktivasining faqat bir 
qismini qoplaydi. Pastki qovoqning konyunktivasi, pastki o'tish burmasi va 
ko'zning pastki yarmini tekshirish uchun, ko'z qovog'ining chetini tortib, bemorni 
yuqoriga qaratib tekshiriladi. Yuqori o'tish burchagi va yuqori ko'z qovog'ining 
konyunktivasini tekshirish uchun, uni ajratib teskari o`girib tekshiriladi.. Vrach 
o'ng qo'lining bosh barmog'i va ko'rsatkich barmog'i bilan ko'z qovog'ini tepaga 
to'g'irlab, uni pastga va oldinga tortadi, so'ngra o`ng qo`l ko'rsatkich barmog’i va 

---

77 
chap bosh barmoq bilan qovoqning yuqori chetini pastga siljitadi (4.1-rasm). 
rasm4.1. Yuqori ko'z qovog'ini bo'shatish bosqichlari 
Odatda, ko'z qovoqlari va o'tuvchi burmalarning konyunktivasi och-pushti 
rangda, silliq bo`lib, unda porloq qon tomirlari ko'rinadi. Ko'zning
konyunktivasi toza- shaffof qizg’ish bo`ladi. Ko'zning qizarishi (inyeksiyasi) 
konyunktiva va skleraning tomirlari kengayishi ko'rish organining yallig'lanish
kasalliklarida rivojlanadi. 
Ko'z olmasi inyeksiyasi 3 xil bo`ladi(4.1-jadval, 4.2-rasm):
1.yuzaki (konyunktival),
2.chuqur (perikorneal)
3. aralash
. 
4. Ko'z olmasi yuzaki va chuqur inyeksiyasining o'ziga xos belgilari 14.2. 
sxemada va muallifning klininik kuzatuv rasmlarida ko`rsatilgan. 

---

78 
rasm. l 4.2. Ko'z oynasi inyeksiyalari va shox pardani tomirlashi turlari: 1 - yuzaki (konyunktival) inyeksiya; 2 - 
chuqur (perikorneal) inyeksiya; 3 - aralash inyeksiya; 4 - shox pardaning yuzaki tomirlanishi; 5 - shox pardaning 
chuqur tomirlari; 6 - shox pardaning aralash tomirlari
rasm 14.2.A.Konyunktival inyeksiya 

---

79 
rasm 14.2. B.Perikorneal inektsiya 
rasm 14.2.C.Aralash inektsiy 

---

80 
rasm 14.2. C.Dimlanish inyeksiya 
Konyunktival kimyoviy - og'ir shishlar tufayli palpebral yoriq ichidagi 
konyunktivaga ta'sir o'tkazish. 
Ko'zning orbitadagi holatini tahlil qilayotganda, ko'zning turg'unligidan 
tortib, joyidan siljishigacha e'tibor beriladi. Ba'zi hollarda, ko'z olmasining holati
ekzoftalmometr yordamida aniqlanadi. Ko'z olmasi orbitadagi holatining quyidagi 
variantlari ajralib turadi: normal, ekzoftalm ( ko`zning oldinga bo’rtib chiqishi), 
enoftalmos (ko'zning cho`kishi), ko'zning joydan siljitish va anoftalm (orbitada 
ko'zning yo'qligi). 
rasm. 14.2. D. Ekzooftalmometriya

---

81 
• Ekzoftalm (oldingi holatda) tireotoksikoz, shikastlanishlar yoki orbital 
o'smalarda kuzatiladi. Buni tekshirish uchun shifokor bemorning ko'z 
qovoqlariga barmoqlar bilan ko'z qovoqlarini bosib, ularning orbitaga tushish 
darajasini baholaydi. Orbita o`simtasidagi ekzoftalmda ko'z olmasi 
joylashishishi o`simta tomondan qarama- qarshi tarafga siljiydi. 
• Enoftalm (ko'z olmasining cho`kishi) orbita suyaklari sinsa, bo’yin 
simpatik nervi kasallanganda (Bernard-Gorner sindromining bir qismi sifatida), 
shuningdek retrobulbar to'qima atrofiyasida sodir bo'ladi. 
• Ko'zning yonboshga cho`kishi ko’zni harakatlantiruvchi mushaklarning 
nomutanosib buzilishi, ko’z yosh bezining yallig'lanishida sodir bo'lishi mumkin. 
• Ko'zning harakatchanligi buzilishi ko'pincha markaziy nerv tizimi va
refraksiyaning buzilishi natijasidir 
Ko'zning harakat oralig'ini o'rganayotganda bemordan shifokorning barmoqlarini 
o'ngga, chapga, yuqoriga va pastga qarab harakatlanishini kuzatishni so`raladi. 
Tadqiqot davomida ko'z qay darajadagi harakati, , shuningdek, ko'z harakati 
simmetriyasi kuzatib boriladi. Ko'zning harakati har doim kasallangan mushak 
yo'nalishi bo'yicha cheklangan bo`ladi. 
Lakrimal - ko`z yoshi organlari 
Odatda, ko’z yosh bezini tekshiruvga hojat yo`q. Patologik jarayonlarda 
(Mikulich sindromi, ko’z yosh bezi o'smalari) orbitaning yuqori chetidan chiqadi. 
Konyunktivada joylashgan qo'shimcha ko’z yosh bezlari ko'rinmaydi. 
Ko`z yoshi yo`llarini tekshirganda, ularni ko'zning konyunktivasi yopib 
turganiga, ularning kattaligiga, joylashishiga e'tibor beriladi.
Lakrimal qopni tekshirganda, lakrimal teshiklardan suv va oqindi chiqmasligi 
kerak. Yiring paydo bo'lishi , ko'z yoshi suyuqligining ko`z konyunktivasiga 
shilimshiq yiring oqib chiqishi, lakrimal qopning yallig'lanishini ko'rsatadi. 
Ko'z yoshi ishlab chiqarish Schirmer sinovi yordamida baholanadi: uzunligi 
35 mm va kengligi 5 mm bo'lgan filtr qog'ozining tasmasi, bitta egilgan uchi bilan 
ko`zning pastki qovog'iga kiritiladi (4.3-rasm). Sinov ko'zlar yopiq holda amalga 

---

82 
oshiriladi. 5 daqiqadan so'ng, tasma chiqariladi. Odatda, 15 mm dan uzunroq 
chiziqning bir qismi bo’shashgan holda namlanadi.
rasm 14.3. Ko`z yoshi kanallari o`tkazuvchanligini tekshirish 
Ko'z yoshi kanallarining funksional holati bir necha usullar bilan baholanadi. 
• Ko`z yoshi kanallarining o`tkazuvchanlik sinamasi.
Konyunktivaga 3% kollargol eritmasi yoki 1% natriy flyuressen eritmasi 
tomiziladi. 
Ko'z naychalarining so'rilishi funksiyasi tufayli normal bo`lsa
1-2 daqiqa ichida rang yo`qolsa ijobiy test hisoblanadi. 
• Burun sinovi. Konyunktivaga 3% - kollargol eritmasi , yoki 1%- natriy 
flyuressen eritmasi tomiziladi va burun ichiga paxtadan qilingan turunda tiqib
tekshiriladi . Odatda, 3-5 daqiqadan so'ng, paxta bo'yoq bilan bo'yalgan bo`lsa bu
ijobiy sinov .
•Ko`z yoshi yo'llarning yuvilishi. Lakrimal nuqtalar konus zond bilan 
kengaytirilib . Kanalga 5-6 ml 0,9% natriy xlorid eritmasi shprits bilan sekin 
quyiladi. Odatda, suyuqlik burundan oqib chiqadi . Bu ijobiy sinov. 
Yon (fokal) yoritish usuli bilan tekshirish 
Ushbu usul ko'z qovoqlari va ko'zning konyunktivasini, sklerani, shox pardani, 
oldingi kamerani,rangdor parda va gavxarni o'rganishda qo'llaniladi (4.4-
rasm).
Tadqiqot qorong'i xonada o'tkaziladi. Stol lampasi o'tirgan bemorning ko'z 
darajasida, 40-50 sm masofada, uning chap yoniga o'rnatiladi. O'ng qo'lda 
shifokor kattalashtiruvchi + 20 dioptrli linza olib, bemorning ko'zidan 5-6 sm 
masofada, yorug'lik manbasidan keladigan nurlarga perpendikulyar tutadi va
tekshirilayotgan ko'zning qismiga nurni yo`naltiradi. Ko'zning yorqin yoritilgan 

---

83 
kichik qismi va uning yoritilmagan qo'shni qismlari o'rtasidagi kontrast tufayli, 
o'zgarishlar yanada aniqroq ko'rinadi. Chap ko'zni tekshirganda, shifokor o'ng 
barmog'ini chakka suyakka, o'ng ko'zni - burun yoki peshonaning orqa tomoniga 
qo'yib, o'ng qo'l bilan tekshiradi . 
. Konyunktiva och qizil, silliq bo`lib, unda tomirlar jilosi chiroylik taralib 
ko`rinib turadi. 
• Sklera shaffof aniq ko'rinadi va odatda oq rangga ega. Skleraning sariq 
rangi gepatitda kuzatiladi. Stafilomalarni kuzatish mumkin - yupqalashgan sklera 
bo`lib, tagidan tomir qatlam bo`rtma jigar rang tusda ko`rinadi. 
• Shox pardaga qon tomirlarining o'sishi patologik sharoitda sodir bo'ladi 
rasm 4.4. Yon (fokal) yoritish usuli 
. Kichik ko`rinmas kamchiliklarni 1% -natriy flyuresen eritmasi bilan 
bo'yash orqali shox pardaning epiteliyasini kuzatamiz . Shox pardada turli xil
joylashgan, hajm, shakli va intensivligi bilan bulutli xiraliklar( belmo) bo'lishi 
mumkin. Shox pardaning sezgirligi shox pardaning o'rtasiga paxta tolasi bilan 
tegib aniqlanadi. Odatda, bemor paxta tolasi shox pardaga tegishi bilan darrov
ko'zni yopishga harakat qiladi (korneal refleks). Sezuvchanlikning pasayishi, 
pilikning qalin qismini tekizganda ko`z yumish bilan izoxlanadi holos. Agar 
refleks bo`lmasa, qovoqlarni yummaydi, unda sezgirlik yo'q. 
• 
Ko'zning old kamerasi. Old kameraning chuqurligi yon tomondan ko'rilganda 
shox parda va rangdor pardada paydo bo'ladigan yorug'lik reflekslari orasidagi

---

84 
masofa (odatda 3-3,5 mm) bilan baholanadi. Odatda, old kameradagi suyuqlik 
mutlaqo shaffofdir. Patologik jarayonlarda qon aralashmasi (gifema) yoki 
ekssudat kuzatilishi mumkin. 
• Rangdor parda- Ko'z rangi odatda har ikki tomondan ham bir xil 
bo'ladi. Ko'zlardan biri rangdor pardasining rangi o'zgarishiga anisoxromiya 
deyiladi. Ko'pincha u tug'ma, kamroq uchraydi (masalan, rangdor parda 
yallig'lanishi bilan). Ba'zida rangdor pardaning nuqsonlari aniqlanadi - periferik va 
to'liq bo'lishi mumkin bo'lgan kolobomalar. Rangdor pardaning ildizda yirtilishi 
iridodializ deb ataladi. Afakiya va gavharning joyidan siljishi - sublyuksatsiyasi 
bilan rangdor parda titrashi kuzatiladi bu –iridodenez deyiladi. 
• Rangdor pardaning ildizdan uzilgan joyi yonidan yoritgichda qora doira 
shaklida ko'rinadi. Odatda, qorachiqlar hajmi bir xil (o'rtacha yorug'likda 2,5-4 
mm). Qorachiqning torayishiga miyoz deyiladi, kengayish midriaz deyiladi,
qorachiqning turli o'lchamlari esa anizokoriya deb ataladi. 
- Qorachiqning yorug'likka bo'lgan munosabati qorong'i xonada 
tekshiriladi.. Bir ko'zni yoritganda torayadi (yorug'likka to'g'ridan-to'g'ri 
reaksiyasi), shu vaqtda boshqa ko'zniki ham torayadi (Qorachiqning yorug'likka 
bo'lgan munosabati). Agar qorachiq yorug'lik ta'sirida tez torayib ketsa, qorachiq 
reaksiyasi "jonli", agar qorachiq reaksiyasi sust bo'lsa, sust -"letargik" 
hisoblanadi. Qorachiqning yorug'likka reaksiyasi yo'q bo'lishi mumkin. 
- Uzoq obyektdan yaqin atrofdagi obyektga qarashda qorachiqlarning turar joy va 
yaqinlashishga munosabati tekshiriladi. Odatda, qorachiq torayadi. 
Uzatilgan yorug'lik bilan tekshiruv 
Ushbu usul ko'zning optik muhitini - shox pardani, oldingi kamerani, 
gavharni va shishasimon tananing shaffofligini baholash uchun ishlatiladi. 
Ko'zning lateral yoritilishi bilan oldingi kameraning , shox pardasi va 
suyuqligining shaffofligini baholash mumkin bo'lganligi sababli, uzatiladigan 
yorug'likdan foydalangan holda gavhar va shishasimon tananing shaffofligini
ko`rish mumkin. 

---

85 
Tadqiqot qorong'i xonada o'tkaziladi. Bemorning chap va orqa tomoniga 
yorug'lik chirog’i qo'yiladi. Shifokor o'ng ko'zining oldida oftalmoskopik oynani 
ushlab turadi va nurni ko'z qorachig’iga yo'naltiradi . Ko`z tubidan aks 
etgan nurlar (asosan, xoroiddan) qizil rangga ega. Ko'zning shaffof refleksi bilan, 
shifokor qorachiqning bir tekis qizil porlashini (fundusdan qizil refleks) ko'radi. 
Yorug'lik nurining o'tishidagi turli xil to'siqlar (ya'ni ko'z atrofini bulutlash) ba'zi 
nurlarni kechiktiradi va qizil -pushti porlash fonida turli xil shakl va o'lchamdagi 
qora dog'lar paydo bo'ladi. Agar tekshiruv paytida ko'zlar shox pardaning yon 
tomonidagi yorug'lik va oldingi kameraning suyuqligi aniqlanmagan bo'lsa, u 
holda yorug'lik nurida ko'rinadigan xiralashganlik gavharda yoki shishasimon 
tanada borligi aniqlanadi. 
Oftalmoskopiya 
Usul - ko`z tubi holatini (to’r parda, ko’ruv nervi diski va xorioideya) 
baholashga imkon beradi. Metodologiyaga qarab oftalmoskopiya teskari va 
to'g'ridan-to'g'ri turlarga ajratiladi. Ushbu ish kengaytirilgan qorachiq bilan 
osonroq va samaralidir. 
Teskari oftalmoskopiya qorong’u xonada maxsus oftalmoskop (markazida 
teshigi bo'lgan qabariq oyna) yordamida amalga oshiriladi. Yorug'lik manbai 
bemorning chap tomonida va orqasida joylashgan. Oftalmoskopiya yorug'lik bilan
ko'zning oldiga +13.0 dioptriya linzalari orqali tekshiriladi. Vrach bemorning 
peshonasiga o'rta barmoq yoki kichkina barmoq bilan, chap qo'lning bosh barmog'i
bilan ushlaydi. Keyin tekshirilayotgan ko'zdan 7-8 sm masofaga siljiydi va asta-
sekin ko`z tubi tasvirini ko`rishiga erishiladi. 
Teskari oftalmoskopiya paytida ko’z tubining tasviri haqiqiy, 
kattalashtirilgan va teskari: tepa pastdan ko'rinadi, o'ng tomon chapga (ya'ni 
qarama-qarshi, nomiga sabab bo'ladi) (4.5-rasm). 

---

86 
rasm 4.5. Bilvosita shaklda oftalmoskopiya: a) elektr to`g’ridan- to`gri oftalmoskop yordamida b)maxsus
teskari oftalmoskopiya + 13.0 dioptriyli linza yordamida;
Ko’z tubini tekshirish ma'lum bir ketma-ketlikda amalga oshiriladi: 
ularko’ruv nervi diskidan boshlanadi, so'ngra makula mintaqasini, so'ngra to’r 
pardaning periferik qismlarini tekshiradi. O'ng ko'zning ko’ruv nervi diskini 
tekshirganda, bemor shifokorning o'ng jimjiloq barmogi uchiga , chap ko'zni 
tekshirayotganda esa shifokorning chap qulog'ini ko'rishi kerak. Bemor to'g'ridan-
to'g'ri oftalmoskopga qaraganida, makula - sariq dog’ maydoni ko'rinadi. 
• Ko’ruv nervi diski dumaloq yoki ozgina oval shaklida, chegaralari aniq, 
sarg'ish-pushti rangda. Diskning markazida ko’ruv nervi tolalari ko’pligi 
sababli chuqurchaga (fiziologik chuqurlik) ega. 
Ko’z tubi tomirlari. Ko’ruv nervi diskining markazi orqali markaziy to’r parda 
arteriyasi chiqadi va markaziy to’r parda venasi kiradi. Markaziy to’r parda 
arteriyasining asosiy magistralini disk yuzasiga tushishi bilan, u ikkita tarmoqqa - 
yuqori va pastki qismlarga bo'linadi, ularning har biri chakka va burun qismlarga
bo'linadi. Venalar arteriyalarning ketishini takrorlaydi, arteriyalar va venalar 
kalibrining nisbati 2: 3 ni tashkil qiladi. 
• Sariq dog’ gorizontal holatda joylashgan ovalga o'xshaydi, u to’r 
pardaning qolgan qismiga qaraganda rangi bir oz quyuqroq bo'ladi. Yoshlarda bu 
maydon yengil chiziq bilan chegaralangan - makula refleksi bilan ajralib turadi. 

---

87 
Makula markaziy bo'shlig'i quyuqroq rangga ega bo'lib, foveal refleksga to'g'ri
keladi. To'g'ridan-to'g'ri oftalmoskopiya qo'lda elektr oftalmoskop yordamida ko’z 
tubini batafsil tekshirish uchun ishlatiladi. To'g'ridan-to'g'ri oftalmoskopiya sizga 
katta hajmdagi joylarida kichik o'zgarishlarni ko'rib chiqishga imkon beradi (14-
16 marta, teskari oftalmoskopiyada esa 4-5 baravar ko'proq). 
Oftalmoxromoskopiya binafsha, ko'k, sariq, yashil va to'q sariq nurda 
maxsus elektroftalmoskop yordamida ko’z tubini tekshirishga imkon beradi. Ushbu 
usul bizga ko’z tubidagi erta o'zgarishlarni ko'rishga imkon beradi. 
Ko’z tubining holatini tahlil qilishda sifat jihatidan yangi bosqich bu kompyuterli 
stereoskopik tasvirini monitorda ko`rish , ko`z tubi diagnostikasini yuqori 
darajaga ko`taradi.( rasm.4.9) 
Ko'z ichidagi bosimni o'lchash 
Ko'z ichi bosimini taxminiy (palpatsiya) va instrumental (tonometrik) usullar 
yordamida aniqlash mumkin. 
Palpatsiya usuli 
Tadqiqot davomida bemorning nigohi pastga yo'naltirilishi kerak, ko'zlari 
yopiq. Shifokor ikkala qo'lning II, III va 1V barmoqlarini bemorning peshonasiga 
va qovog’iga o'rnatadi, ko'rsatkich barmoqlari tekshirilayotgan ko'zning yuqori 
qismida joylashgan. Keyin, navbat bilan, har bir ko'rsatkich va 3-barmog'i bilan, 
shifokor bir necha bor, ko'z qovog'iga yengil bosim o'tkazadi. Ko'z ichi bosimi 
qanchalik yuqori bo'lsa, ko'z devorlari barmoqlar tagida kamroq harakatlanadi.
Odatda, ko'z devori yengil bosimni o'tkazib yuborsa, u normaldir (TN). Ko'z 
turgori ko'paytirish yoki kamaytitish mumkin. 
Ko'z bosimi 3 darajaga ko'tarilishi mavjud: 
- ko'z qovog'i barmoqlar kuchi bilan bosilsa ko'z ichi bosimi ko'tariladi (T + 1); 
- Ko'z olmasi o'rtacha darajada qattiq (T + 2); 

---

88 
- barmoqlarning qarshiligi keskin kuchayadi. Ko'z deyarli barmoq bilan bosilmasa 
-ko'z ichi bosimi (T + 3). 
Ko'z bosimi 3 darajada pasayish mavjud: 
- Ko'z olmasi odatdagidan yumshoqroq - ko'z ichi bosimi (T-1); 
- Ko'z olmasi yumshoq, ammo sharsimon shaklga ega (T-2);
- paypaslashda ko'z qovog'i devorining har qanday qarshiligi - ko'z ichi bosimi 
keskin pasayadi. Ko'z sharsimon shaklga ega emas yoki palpatsiya paytida uning
shakli saqlanib qolmaydi (T-3). 
Tonometriya 
Kontakt (Maklakov yoki Goldman tonometri) 
Schiotz tonometridan va kontaktsiz tonometriyalar bor. 
pnevmotonometr
Mamlakatimizda eng keng tarqalgani Maklakov tonometridir, u balandligi 4 
sm va massasi 10 g bo'lgan ichi bo'sh metall silindr bo'lib, silindrni ushlab 
turadigan tutqich yordamida ishlatiladi. Silindrning ikkala asosi kengaytirilib, 
maxsus bo'yoqning nozik bir qatlami joylarni hosil qiladi. O`lchash davomida 
bemor orqa tomoniga yotadi, nigohi qat'iy vertikal holatda bo'ladi. Mahalliy 
og'riqsizlantiruvchi eritma konyunktiva bo'shlig'iga kiritiladi. Doktor bir qo'li 
bilan palpebral yoriqni kengaytiradi, boshqa qo'l bilan tonometrni ko'zga vertikal 
ravishda o'rnatadi. Yukning og'irligi ostida shox parda tekislanadi va maydonning 
shox pardasi bilan aloqa qilish joyida bo'yoq o`chib ketadi. Natijada, tonometr 
yuzasida bo'yoqsiz doira hosil bo'ladi. Yuzaning izi qog'ozga tushiriladi (4.6-
rasm) diskning diametri maxsus o'lchagich lineyka yordamida aniqlanadi,
Lineykaning bo'linmalari ko'z ichki bosimi darajasiga to'g'ri keladi. 
Odatda, tonometrik bosim darajasi 16 dan 26 mm Hg gacha. Sklera 
tomonidan qo'shimcha qarshilik bo`lmasa haqiqiy ko'z ichi bosimi (9-21 mm Hg) 
dan yuqori.Tonografiya bizga ko'z ichi suyuqligining ishlab chiqishi va chiqib 
ketish tezligini baholashga imkon beradi.

---

89 
rasm.4.6. A.ko`z ichki bosimini maklakov tonometri bilan o`lchash 
rasm 4.6. Maklakov tonometri yordamida shox parda tekislanishi doirasi 
Tonometr shox pardada bo'lganida 4 daqiqa davomida vertikal turishi 
kerak. Bunday holda, bosim asta-sekin pasayadi, chunki ko'z ichidagi suyuqlikning 
bir qismi ko'zdan ajralib chiqadi. Tonografiyaga ko'ra, ko'z ichi bosimi 
darajasining o'zgarishi sababini aniqlash mumkin 

---

90 
rasm 4.6.C. ko`z ichki bosimini qovoq orqali o`lchash.D. ko`z ichki bosimini kontakli o`lchash 
rasm. 4.7. A. kompyuterli refraktokeratometriya 

---

91 
. 
rasm.4.7. B.Kompyuterli kontaktsiz havo purkash bilan tonometriya 
rasm.4.7 .B. Pulsar pnevmotonometrida ko`z ichki bosimini o`lchash 
Biomikroskopiya 
Biomikroskopiya - bu yoriq chiroq yordamida ko'z olmasining intravital 
mikroskop bilan binokulyar stereo mikroskopda har xil kuchdagi yoritish bilan 
tekshrangdor pardah, diafragma orqali o'tadigan yorug'lik ko'zning optik 

---

92 
tuzilmalarini yoritadi, va alohida yig’ma nur stereomikroskop orqali tekshiriladi. 
Shifokor 40-60 martagacha yorug’lik ko'payishi bilan ko'zning barcha 
tuzilmalarini tekshiradi. Stereo mikroskopga qo'shimcha kuzatish, foto va 
televizion yozuv tizimlari, lazer moslamalari kiritilishi mumkin. 
rasm 4.8. Biomikroskopiya 

---

93 
rasm 4.9. Ko`z tubini biooftalmoskopiyasi 

---

94 
Gonioskopiya 
Gonioskopiya - bu shox parda orqasida yashiringan, oldingi kameraning 
burchagini tekshirish, yoriq chiroq va maxsus moslama, gonioskop, bu
nometall - 
shisha nur sindiruvchi moslama (4.9-rasm). Van Boiningen, Goldman va 
Krasnovning gonioskoplari bor. 
Gonioskopiya oldingi kameradagi turli xil patologik o'zgarishlarni (o'smalar, 
begona jismlar va boshqalar) aniqlashga imkon beradi. Ayniqsa old kameraning 
burchagi ochilish darajasini aniqlash juda muhim. 
Old kamera burchagida - keng, o'rta kenglik, tor va yopiq burchaklar bor. 
rasm 4.9.Gonioskop 

---

95 
Diafanoskopiya va transillyuminatsiya 
Ko'z ichi tuzilmalarini instrumental o'rganish ko'zga yorug'likni sklera 
(diafanoskopiya bilan) yoki shox parda orqali (transilluminatsiya yordamida) 
o'tkazish orqali amalga oshiriladi. Diafanoskoplarl qon quyilishining kattaligini 
(gemoftalmus), ko'z ichidagi o'smalarni va begona jismlarni aniqlashga imkon ber
rasm 4.9 A stetereobiomikroskopiya
.

---

96 
rasm 4.9 B Oftalmologik Ko`ruv xonasi D. Zamonaviy kompyuterli pnevmatik tonomrti 

---

97 
A 
rasm 4.9.C..Optik kogarent tomograf. B. Makula chetidan ko`chish boshlangan. C. Makula ko`chgan. D. Makula 
yirtilgan. 

---

98 
rasm.4.9D.. Ultratovushli A.B skan. J. Ultratovushli tekshiruvda shishasimon tana va to`r parda ko`rinishi 

---

99 
rasm. 4.9.E.. Oftalmologik ultratovushli Doppler. Ko`z olmasi tomirlaridagi qon aylanish tezligini aniqlash 
jarayoni. 
Exooftalmoskopiya 
Ko'z olmasi tuzilishini o'rganish uchun ultratovush usuli oftalmologiyada 
retinal va xorioid, o'smalar va begona jismlarni tashxislashda qo'llaniladi. 
Oftalmoskopiya va biomikroskopiyadan foydalanishning iloji bo'lmaganda, 
ko'zning optik muhitini aniqlash uchun exoftalmografiya ham qo'llanilishi juda 
muhimdir.Doppler ultratovushi ichki karotid va orbital arteriyalarda qon oqimining 
chiziqli tezligini va yo'nalishini aniqlashga imkon beradi. Usul diagnostika 
maqsadlarida ushbu arteriyalarda stenozlash yoki okklyuziya jarayonlari natijasida 
kelib chiqqan ko'z jarohatlari va kasalliklarida qo'llaniladi. 

---

100 
Endooptometriya 
Ko'z to'r pardasining funksional holati haqidagi tushunchani endooptik testlar 
yordamida olish mumkin (yunoncha endo - ichki, opto –ko`rayapman). Usul 
bemorning ko'rish qobiliyatiga tasir qiluvchi yorug'likning to'r pardasiga
mexanik va elektr stimulyatsiya orqali yuboradi. 
• Mexanofosfen - bu ko'z olmasiga bosimi bilan ko'zning porlashini sezish 
fenomeni. 
• Autofalmoskopiya - ko'zning shaffof bo'lmagan optik muhitida ko'zning to'r 
pardasi funksional holatini saqlashni baholashga imkon beradigan usul. Ko'zning 
to'r pardasi sklera yuzasida diafanoskopning ritmik harakatlari bilan bemor suratlar
ko`rishi paydo bo'lishini kuzatadi. 
Retinal flyuoressent angiografiyasi 
Ushbu usul natriy flyuoressent eritmasining retina tomirlari orqali ketishini 
suratga olishga asoslangan (4.10-rasm). Flyuoressent angiografiyasi faqat ko'zning 
shaffof optik muhiti mavjud bo'lganda amalga oshirilishi mumkin.
rasm.4.10. Retinal angiografiya (arterial bosqich) 
Ko`z tubi tomirlarini kontrastlash uchun bilak venasiga steril 5-10%- 5.0 
ml. natriy flyuoressen eritmasi yuboriladi va retinofot orqali ko`z tubi har 
sekundda uzluksiz 20 va 30 sekund davomida rasmga tushirib olinadi. Bunda qon 

---

101 
o’tish tezligi arteriyada -3 sekund, venada – 12 sekund bo`ladi. Kapillyarlardan 
flyuoressen eritmasi tashqariga chiqib ketmaydi. Soglom odamlarda flyuoressen 
qonning zardob qismini bo’yaydi. Diabet va dimlanishda qon kapillyarlardan 
tashqariga chiqib ketadi. Vena fazasi ham cho`zilib ketadi. 
Optik kogarent tomografiya – bu tirik ko`z to`qimalarini skanirovka
yoki tomografiya qilish bo`lib, shox parda va to`r pardaning hali ko`zga
ko`rinmagan kasalliklarini mikroskopik darajada aniqlaydi. 
Ultratovushli dopplerografiya orqali ko`z olmasi va to`r parda qon 
tomirlardagi qon hajmi va qon yurish tezligini aniqlaydi. 
Ko`z yoshi kristallografiyasi- Bu bir tomchi ko`z yoshini mikroskopda 
ko`rib uning har xil kasalliklarda o`zgarishiga qarab differensiaal diagnostika
qilinadi 
Bolalarda ko'rish organini tekshirish 
Bolalarni oftalmologik ko'rikdan o'tkazishda ularning tez charchashini va 
uzoq vaqt davomida nigoh qilmasligini hisobga olish kerak. 
Kichik yoshdagi bolalarda (3 yoshgacha) tashqi tekshiruv bolaning qo'llari, 
oyoqlari va boshini ushlab turadigan hamshira yordamida amalga oshiriladi. 
Bir yoshgacha bo'lgan bolalarda vizual funksiyalarni kuzatish (hayotning 1-
chi va 2-oyining boshi), fiksatsiya (hayotning 2-oyi), xavf-xatar refleksining 
ko'rinishi bilan bilvosita baholash mumkin - obyekt ko'zga yaqinlashganda bola 
ko'zlarini yumadi (2-3 oy) , hayotning 2-4 oylik bola yorug’likka qiziqib qaraydi.
Yildan boshlab bolalardagi ko'rish o`tkirligi ularga turli masofada
o'yinchoqlarni ko'rsatish orqali baholanadi. Uch yosh va undan katta bolalar 
optotip jadvallari yordamida tekshiriladi. 
3-4 yoshli bolalarda ko'rish maydonining chegaralari indikativ usul 
yordamida hisoblanadi. Perimetriya besh yoshdan boshlab qo'llaniladi. Shuni esda 

---

102 
tutish kerakki, bolalarda ko'rish maydonining ichki chegaralari kattalarga 
qaraganda biroz kengroqdir. 
Yosh bolalardagi ko'z ichi bosimini o`lchash og’riqsizlantirish ostida o'lchanadi. 
5-BOB. 
FIZIOLOGIK OPTIKA 
Geometrik optika 
Geometrik optika linzalar yordamida yorug'lik tarqalishi va yig’ish tasvirni 
yaratish qoidalarini o'rganadi. Bir xil muhitda yorug'lik to'g'ri yo'nalishda tarqaladi. 
Biroq, yorug'lik tarqalish tezligi har xil bo'lgan ikkita shaffof muhit o'rtasidagi
masofadan yorug'lik nurlari o'tganda, nurlarning yo'nalishi o'zgaradi va ikkita 
hodisa yuzaga keladi - yorug'likning aks etishi va sinishi. Optik tizimdagi 
yorug'likning sinishi linzaning tashqi tuzilishiga bog’liq. 
Prizma 
Prizma uchburchak jismdir. Yorug'lik prizma orqali o'tganda, nurlar prizma tagiga 
yo'naltirgani uchun geteroforiyani (ko’zni harakatlantiruvchi mushaklar 
tonusining nomutanosibligi), ko’zni harakatlantiruvchi mushaklarning falajida
diplopiyani yo`qotish uchun ishlatiladi 
Linzalar 
Linza – bu ikkita nur sindiruvchi yuzasi orqali sindirish markazini birlashtiruvchi 
optik o`q tashkil qiluvchi toza 2 taraflama shisha oyna. Obyektivning asosiy 
tekisligidan asosiy fokusgacha bo'lgan masofa asosiy fokus uzunligi deb 
nomlanadi. Oynakning optik yoki sinish kuchi (asosiy sinishi) asosiy fokus hajmi 
dioptriyada o'lchanadi. Fokus uzunligi 1 m bo'lgan linzalarning optik kuchi 1 
dioptriy (1.0. D0 
Sferik, silindrsimon va torik, shuningdek afokal linzalar mavjud. 

---

103 
Sferik linzalar eng oddiy. Ularning tuzilishiga plano-konkav, plano-
konveks, bikonveks, bikonkave, konveks-konkav va koncav -konveks linzalari 
ajralib turadi. Yoriqdan keyin nurlarning og'ish yo'nalishiga qarab barcha 
sharsimon linzalar kollektiv va tarqoqlarga bo'linadi. 
• Yig’uvchi linzalar (plano-konveks, bikonveks va konveks-konkav) nurlarni 
optik o'qi obyektivning orqasida joylashgan (5.1-rasm). Ushbu linzalar + belgisi 
bilan (ular rasmni kattalashtiradi) va lotincha so'z konveks bilan belgilanadi .
rasm 5.1. yassi -qabariq -konveks sferik linzalarning tuzilishi va harakati: AO - optik o'q; F - asosiy diqqat 
markazida; f - asosiy fokus uzunligi; D - linzalarning sinishi kuchi 
• tarqatuvchi linzalarda (tekis konkav, bikonkave va konkav-konveks) nurlar
sinishi optik o'qning oldida joylashgan (5.2-rasm). Bunday linzalar "-" 
ko`rinadigan obyektni kichraytirib ko`rsatadi va lotincha "konkav" deb 
belgilanadi. 
rasm 5.2. Yassi qabariq -manfiy konkav sferik linzalarining tuzilishi va harakati: AO - optik o'q; F - asosiy
fokusmarkazida; f - asosiy fokus uzunligi 
Sferik linzalarning harakati (yunoncha stigma - nuqta) deb nomlanadi, 
chunki sinishdan keyingi nurlar ham nuqta hosil qiladi, ammo shu bilan har xil 

---

104 
o'lchamdagi va teskari yo'naltirilgan yo'nalishga ega (5.3 
rasm 5.3. tasvirni yig’uvchi sferik linza : a - ko'rilayotgan obyekt; a 'bu obyektning tasviridir; AO - optik 
o'q; F –bosh fokus; F '- obyektdan kelib tushayotgan nurni yig’uvchi fokusning bittasi. BC-asosiy 
nuqtasidan o'tgan nurlar 
Silindrsimon va torik linzalar faqat silindr (torus) o'qiga perpendikulyar 
bo'lgan nurlarni sindiradi, parallel nurlar esa sinmasdan to`gri o'tadi. Bunday 
holda, markaziy nuqtadan keladigan nurlar astigmatik shaklga aylanadi. 
Astigmatizmning o'lchovi ikkita asosiy qismdagi sinish kuchining farqi deb 
nomlanadi. 
Ko`z tizimi optikasi 
Funksional jihatdan, ko'zni ikkita asosiy bo'limga bo'lish mumkin - yorug'lik 
o'tkazuvchi va yorug'likni idrok etuvchi (to’r parda). Yorug'lik o`tkazuvchilar
shox parda, old va orqa kameralarning suyuqligi, gavhar va shishasimon tana. 
Ko'rib chiqilayotgan obyektlardan aks ettirilgan nurlar shaffof muhitdan o'tib, shox 
parda va linzalarning old va orqa yuzalarida aks etadi. 
Ko'z refraksiyasi turlari 
Ko'zning fizik va klinik refraksiysi bor. 
Fizik refraksiya - bu ko'zning optik tizimining optik kuchi. Taxminan 60-65 
dioptriya: shox pardada 40-45 dioptriya va linzada 18-20 dioptriya sindirish optik 
kuch bor. Ko'zning optik tizimi parametrlarining aniq hisob-kitoblari
jarrohlik, 
keratoplastika va keratoproteziyada, sun'iy ko'z ichi linzalarini implantatsiyalashda 
qo'llaniladi.
Klinik refraksiya - bu ko'z optik markaziy fokusining , ya'ni, ko'zning optik o'qi 
uzunligiga mosligi. 

---

105 
Akkomodatsiyaga bog’liqligiga qarab statik va dinamik klinik refraksiyaga 
bo`linadi. 
- Statik refraksiya bu akkomodatsiyaning maksimal darajada bo'shashish holatida, 
eng uzoqda turgan predmetning to`r pardaga toshib ochiq yaxshi ko`rinishi. 
- dinamik refraksiya akkomodatsiya vaqtida optik sindirish koz optik o'qi 
uzunligiga nisbatidir. Uzoqdagi obyektning akkomodatsiya bo`sh turgan
vaqtdayam yaxshi ko`rinishish nuqtasi. 
• Asosiy fokus ko'zning optik o'qi uzunligiga mos kelishiga qarab, emmetropik va 
ametropik sinish farqlanadi. 
- Bosh fokus uzunligiga qarab emmetropiya (yunoncha emmetros - mutanosib, - 
ko'rish) refraksiya kuchining optik o'qi uzunligiga mos kelib parallel nurlar 
jamlanish nuqtasi, ko`z to'r pardasiga to'planadi (5.4-rasm). Parallel nurlar 
cheksiz uzoq jismlardan kelganligi sababli, emmetropiya bilan aniq ko'rish nuqtasi 
cheksizlikda joylashgan. 
rasm 5.4. Ko'zdagi nurlarning emmetropik refraksiyasi bilan sinishi: PR - eng uzoq aniq ko`rish nuqtasi F 
- ko'zning asosiy bosh fokusi 
- ametropiya (yunoncha ametros - nomutanosiblik) ko'zning sindrangdor pardah
kuchi va uning optik o'qi uzunligi o'rtasidagi nomuvofiqlik bilan tavsiflanadi. 
Nomuvofiq refraksiya, ko'zning oldi o'qi normal o'lchamiga ega bo`lsayam, nur 
sindirish o`qi kuchli yoki zaif bo'lishi refraksion ametropiya deyiladi, 
shuningdek ko`z oldi va orqa o`qi qisqa yoki uzun bo`lishi hisobiga o’zgargan
nur sindirish qobiliyati aksial ametropiya deyiladi 
Ametropiyaning ikki turi farqlanadi: miopiya va gipermetropiya . Miopiya 
klinik refraksiyaning bir turi bo'lib, unda asosiy fokus to’r pardaning oldida 
joylashgan. Miopiya paytida nurni to'r pardaga o'tkazish uchun, nurni tarqatuvchi

---

106 
linzadan foydalanib, ko'zning sindirish kuchini zaiflashtirish (5.5-rasm). 
Miopiyadagi uzoqni aniq ko'rish nuqtasi ko'z oldidan 5 m dan kam. 
rasm 5.5. Miopiya refraksiyada nurlarning sinishi: PR - bu aniq ko'rishning nuqtasi; F - ko'zning asosiy bosh 
fokusi; F '- tarqatish fokusdan keyin hosil bo`lgan nurlar yo`nalishi. 
Gipermetropiya ham klinik refraksiyaning bir turidir, unda asosiy nur to’planishi
to’r pardaning orqasida joylashgan. Asosiy to`r pardaga yig’ish uchun nurlarni 
jamlaydigan musbat linza kerak.
Chunki ko`zning aniq ko`rish nuri nuqtasi ko'zning orqasidagi ma'lum bir 
masofada kesishadi.
rasml 5.6. Ko'zdagi nurlarning gipemrtropik refraksiyasi bilan sinishi: PR – uzoqdagi aniq ko`rish nuqtasi F – bosh 
fokus; F ' jamlangan nurlardan hosil bo'lgan fokus 
Astigmatizmda maksimal va minimal nur sindirish qobiliyatiga ega bo`lgan 
2 ta meridian bor. Astigmatizmning sababi shox parda yoki linzalar 
sharsimonligining buzilishidir. 

---

107 
Bu meridianlar maksimal va minimal sinish kuchi bilan o'zaro perpendikulyar 
joylashadi. Astigmatizm darajasi ikkita asosiy meridianning sinishi farqi bilan 
baholanadi: agar asosiy meridianning quvvat doimiy bo'lsa, bu to'g'ri 
astigmatizm deb ataladi (ko'pincha tug'ma);
Meridianlar kuchi bir –biri bilan almashib o`zgarib tursa noto'g'ri
astigmatizm deyiladi(shox pardaning kasalliklari va shikastlanishi bilan, 
shuningdek gavhar shakli va holatining o'zgarishi bilan).
Asosiy meridianlarning nisbiy holatiga qarab astigmatizmning uch turi 
ajratiladi: to'g'ridan-to'g'ri, teskari va aralash astigmatizm. 
Anizometropiya (yunoncha anisos - tengsiz, metron - o'lchov, opsis - 
ko'rish) - har ikkala ko'z klinik refraksiyaning farqi. Anizometropiyada ikkala 
ko'zning to'r pardasidagi tasvirlari har xil o'lchamlarga ega. Ushbu hodisa 
anizeykoniya deb ataladi. Anizeykoniya bilan bolalarda refraksion ambliopiya 
rivojlanadi - vizual analizator funksional shakllanishining buzilishi tufayli ko'rish
kamayadi. 
Refraksiyaning yoshga bog'liq o'zgarishlari 
Refraksiya asosan 14-15 yoshgacha bo'lgan bolalarda mukammal 
shakllanadi . Bunday holda, refraksiyaning o'zgarishi nafaqat ko'zning o'sishi (ko'z
orqa-old o`qining o'sishi) tufayli, balki ko'zning refraksiya kuchining o'zgarishi 
tufayli ham sodir bo'ladi. 
Yangi tug'ilgan chaqaloqlarning aksariyati 4-5 dioptriyali kuchli
gipermetropik refraksiya bilan tug’iladi. Asta-sekin, ko'z kattalashganda va shox 
parda va linzalarning elastikligi o'zgarib, refraksiya emmetropiyaga o'tish bilan 
gipermetropiya darajasining pasayishi kuzatiladi. O'rtacha, 6-8 yoshli bolalarning 
refraksiyasi yengil gipermetropiyaga to'g'ri keladi (1,5 diopter). Ko'z o'sishi 
tugagach (14-15 yosh), o'rtacha 50% odamlarda gipermetropiya bor, 30% ga yaqin 

---

108 
emmetropik va 20-25% miopik refraksiyaga ega. 70 yoshdan oshgan odamlarda 
emmetropiya yana yengil gipermetropiya bilan almashtiriladi. 
Klinik refraksiya ta'rifi 
Klinik ko'zning refraksiyasi subyektiv va obyektiv usullar bilan aniqlanadi. 
Subyektiv usul, jamlovchi linzalarni tanlashda, uning ko'rish o`tkirligining 
o'zgarishi to'g'risidagi ma`lumot bemorning ko'rsatmalariga asoslanadi. Obyektiv 
usullar ko'zning nurni sindirish qonuniyatlariga asoslanadi. 
Subyektiv usul 
Tadqiqot har bir ko'z uchun alohida (o'ng ko'zdan boshlab) ma'lum bir ketma-
ketlikda amalga oshiriladi. 
Dastlab ko'rish keskinligi tuzatishsiz aniqlanadi. Ko'rish keskinligi 1,0 ga teng 
bo'lsa, biz emmetropiya yoki kuchsiz giperopiya borligini taxmin qilishimiz 
mumkin . Ko'rish qobiliyatining pasayishi va ko'zning tuzilishidagi o'zgarishlar 
bo'lmaganda, ametropiya turlaridan biri paydo bo'ladi. 
Ametropiyaning turini va darajasini aniqlashtirish uchun tuzatuvchi linzalar 
tanlanadi. Bir ko'z oldiga oynaklar joylashtirilib qo'yiladi. 
Birinchisi, zaif optikasi +0.5 yoki -0.5 diopterlardan foydalanadi. Agar 
ko'rish yaxshilansa, unda miopiya yoki gipermetropiya mavjud, ko'rish keskinligi 
yomonlashi va yaxshilanishiga qarab dioptriya kuchini oshiriladi. Bunday holda, 
ko'rish qobiliyatining eng yuqori darajasi turli xil kuchlilikdagi bir nechta linzalar 
yordamida olinadi

---

109 
rasm.5.5.Sinov ko'zoynagi yordamida gipermetropiyani tuzatish
Gipermetropik oynadan foydalanish natijasida ko'rish xiralashsa, -0,5 diopter 
optikasi ishlatiladi, unda ko'rish yaxshilansa demak bemorda miopiya bor . 
Miopiya darajasini aniqlash, asta-sekin 0,25-0,5 dioptriyadan boshlanadi va bir 
nechta linzalar yordamida kuchlanishiga qarab tuzatiladi.
• Agar sferik linzalar yordamida yuqori ko'rishning iloji bo'lmasa, bemorda 
astigmatizm borligini tekshirish kerak. Astigmatizmni aniqlashning eng oddiy 
usuli nurli figuradan foydalanishga asoslangan. Barcha nurlarni teng aniqlik bilan 
ko'rsa, unda astigmatizm yo'q. Astigmatizm bilan ikkita qarama-qarshi nurlar yoki 
sektorlar buralsa aniqroq ko'rinadi. Oynakni burab eng yaxshi ko'rish 
meridianiga o'rnatiladi. To'liq aniqlashdan so'ng natijalarni quyidagicha yozib 
olinadi. 
Visus OD = 0.7 s +1,5 dioptriya = 1.0
Visus OS = 0.4 yadro bilan. -1,0 dioptriylar = 1,0 
Subyektiv usul bir qator kamchiliklarga ega: 
- ko'rish o`tkirligining pasayishi nafaqat ametropiyaning mavjudligi, balki 
yorug'lik o'tkazuvchan tuzilmalar, ko'zning to'r pardasi va optik nerv tizimidagi 
patologik o'zgarishlar bilan ham yuzaga kelishi mumkin; 
- bemor aldashi va simulyatsiya qilishi ham mumkin. 

---

110 
Obyektiv usullar 
Refraksiyani o'rganishning obyektiv usullariga skioskopiya, refraktometriya 
va oftalmometriya kiradi. 
Skioskopiya. Skioskopiya (soya sinovi) ko’z tubi nafaqat nur yutish, balki 
undagi nurli hodisani aks ettirish qobiliyatiga asoslangan. 
Bemor vrachning qarshisida 1 m masofada o'tiradi, chiroq bemorning chap 
tomoniga o'rnatiladi. Shifokor ko'radigan ko'z qorachig’ini bilvosita 
oftalmoskopning tekis oynasi bilan yoritadi. Ko'zgu vertikal yoki gorizontal o'q 
atrofida yuritilganda, qorachiqda porlash o'zgaradi va soya paydo bo'ladi, uning 
harakati tabiati ko'zning klinik refraksiyasiga bog'liq bo'ladi. 
• Agar oynaning harakati oxirgi ko'rish nuqtasiga to'g'ri kelsa, u holda 
oftalmoskop aylanganda, qorachiq darhol qorayadi (5.9-rasm). Bunday holat 
miopiyada sodir bo'ladi, chunki miopiya bilan aniq ko'rishning keyingi nuqtasi 
ko'z oldida aniq masofada joylashgan. Miopiya darajasi oyna bilan ko`z orasidagi1
m masofa 1 dioptriyaning miopiyasiga to'g'ri keladi.
rasm.5.9. teskari yassi to`gri va yon oftalmoskopiya - skiaskopiyasidagi nurli nuqta ( uzoqdagi aniq ko`rinadigan 
nuqta oftalmoskop oynasi to`grisida 1.0. dioptriyaga to`gri keladi) 
- Agar ko'rishning keyingi nuqtasi oftalmoskop tekisligining oldida joylashgan 
bo'lsa, u holda kesib o'tgan nurlar uning yuzasiga tushadi. Shu sababli, soya oyna 
harakatining teskari tomoniga o'tadi (5.11-rasm), bu 1 dioptriadan yuqori 

---

111 
miopiyani ko'rsatadi. (5.10-rasm). Bunday soya harakati gipermetropiya, 
emmetropiya, shuningdek miopiya bilan 1 diopterdan kam kuzatiladi. 
rasm 5.10. Skioskopiya paytida bilvosita oftalmoskopning harakati paytida qorachiqdagi yorug'lik joyining 
o'zgarishi (keyingi ko'rish nuqtasi ko'zgu orqasida joylashgan) 
- Agar ko'rishning keyingi nuqtasi oftalmoskop tekisligining oldida 
joylashgan bo'lsa, u holda kesib o'tgan nurlar uning yuzasiga tushadi. Shu sababli, 
soya oyna harakatining teskari tomoniga o'tadi (5.11-rasm), bu 1 diopterdan yuqori 
miopiyani ko'rsatadi. 
rasm. 5.11. Skioskopiya paytida bilvosita oftalmoskopning harakati paytida qorachiqdagi yorug'lik joyining 
o'zgarishi ( uzoq nuqtani aniq ko`rish oyna oldida joylashgan) 
Refraksiyani yanada tiniqlash uchun 0,5 dan 19 dioptergacha bo'lgan sochish 
va yig’ish linzalar to'plamidan iborat skioskopik o'lchagichlar qo'llaniladi. Soya 
harakati ko'zgu oldidan 13 sm masofada harakatlantirilganda soyaning mos 
kelmasligi salbiy linzalar kuchlanishi bilan yo`qotiladi. Haqiqiy ko`z
refraksiyasi neytrallaydigan linzaning kuchiga teng bo`ladi . (bu neytrallash linza 
- miopiya darajasiga to'g'ri keladi). 
Refraktometriya - bu ko’z tubida aks etgan yorqin belgini o'rganish orqali 
klinik refraksiyani aniqlash usuli. Avtomatik refraktometrlarda retinadan aks 
ettirilgan infraqizil nur yo'nalishini tahlil qilish avtomatik ravishda kompyuter 
yordamida amalga oshiriladi. 

---

112 
Oftalmometriya - bu shox pardaning nur sindirish kuchini aniqlash (klinik 
refraksiy aemas). Usul refraktometriyaga o'xshaydi, ammo sinov belgilarining 
ko'rinishi to’r pardada emas, balki shox pardada proyeksiyalangan. Ko'pincha 
oftalmometriya operatsiyalardan keyin va kontakt linzalarni tanlashda ishlatiladi. 
Haqiqiy sharoitda ko'zning refraksiya kuchi doimo o'zgarib turadi, ya'ni 
dinamik refraksiya sodir bo'ladi. - dinamik refraksiya ko'zning turli masofalarda 
joylashgan obyektlar orasidagi aniq farqni aniqlash qobiliyati. Masofadan qat'iy 
nazar, uning tasviri har doim to’r pardada aniq ko`rinadi. 
Uzoqqa qaraganda kipriksimon tana mushaklari bo'shashadi , kipriksimon 
tana ko`z olmasidagi ekvatorini bog'laydigan boylamlar taranglashadi va uning 
optik kuchi minimal bo'ladi (5.12-rasm). 
Kipriksimon tana mushaklari qisqarishi natijasida ko'rish ravshanlanadi . Bu 
kipriksimon tana hosil qilgan doiraning torayishiga va sinn boylamlarining 
bo'shashishiga olib keladi. Uning egiluvchanligi tufayli ko`z olmasi ko'proq
qabariqlashadi va uning nur sindirish kuchi oshadi 
( 
A 
B 
A. silliar mushaklar bo`sh gavhar shakli o`zgarmagan
B.
silliar mushaklar qisqarganda gavhar shakli o`zgargan 
rasm 5.12. Gelmgolts bo`yicha akkomodatsiya mexanizmi

---

113 
Siliyar mushaklarida parasimpatik va simpatik innervatsiyalar mavjud. Xolinergik 
retseptorlarning parasimpatik tolalar tomonidan stimulyatsiyasi siliyar 
mushaklarning qisqarishiga olib keladi. Simpatik ta'sir trofik jarayonlarni tartibga 
soladi va siliyar mushakning qisqarishini kamaytiradi. 
Asosiy ko'rsatkichlar 
Akkomodatsiya maksimal darajada bo'shashganda, dinamik refraksiya statik
refraksiyaga moslashib ko`z uzoqni aniq ko`radi . Dinamik refraksiya kuchaygani 
sayin, aniq ko'rish nuqtasi asta-sekin ko'zga yaqinlashadi va akkomodatsiya 
kuchayib yaqinni aniq ko`rishga moslashadi 
• Akkomodatsiya zonasi- aniq ko'rishning yaqin va uzoq nuqtalari orasidagi 
masofa. Bu klinik refraksiya turiga bog'liq. Emetropiya va gipermetropiyada bu 
zona yetarlicha keng, chunki u eng yaqin nuqtasi bilan uzoq cheksizlikka qadar 
cho'zilgan. Emmetrop uzoqni akkomodatsiyani zo`riqtirmasdan ko`radi. . 
Gipermetrop esa uzoqni ko`rish uchun refraksiya qobiliyatini gipermetropik 
darajasiga mosligi uchun yaxshi ko`radi.Miopiyada uzoqni ko`rish masofasi kam 
masofada bo`ladi. Miopiya darajasi qanchalik baland bo'lsa, ko`rish uzoqligi
shunchalik kam bo'ladi. 
Akkomodatsiya hajmi - ko'zning yaqin va uzoqqa mo`ljallagan optik 
kuchi . Akkomodatsiya hajmi siliyar mushakning qisqarishiga va linzalarning 
egiluvchanligiga bog'liq. 
Absolyut akkomodatsiya hajmi- bu gavharning tinch holatdagi maksimal 
nur sindirish qobiliyati. - U yaqin va uzoq masofalarni aniq ko`rish masofasining
fiksatsiyasi bilan o`lchanadi. 
Nisbiy akkomodatsiya hajmi -salbiy va ijobiy (zaxira, rezerv, 
akkomodatsiya) bo`ladi. Ular quyidagicha aniqlanadi. Bemorga 33 sm masofada 
joylashgan kichik bosma matnni o'qish so'raladi. Keyin bemorga kuchli yig’uvchi 
linza – ( manfiy akkomodatsiya kuchiga teng )bilan o`qish tavsiya qilinadi . 

---

114 
Shundayam bemor
matnni o'qish qobiliyatini saqlab qolsa (uning kuchi 
akkomodatsiyaning ijobiy qismiga teng) nisbiy akkomodatsiya deyiladi. 
• Konvergensiya - masofadan turib yaqin obyektga qarashda ko’rish 
chiziqlarining o`zgarish burchagi. Konvergensiya masofa bilan funksional 
jihatdan chambarchas bog'liq va ularning nisbati refraksiyaga turiga ham
bog'liq: emmetropiya bilan o`zgarmaydi, moslashuv konvergensiyaga to'liq mos 
keladi, gipermetropiya bilan yaxshilanadi. Miopiya bilan zaiflashadi . 
Akkomodativ astenopiya - yaqin joylashgan obyektlar bilan ishlashda, 
ayniqsa gipermetropiya yoki astigmatizm fonida, haddan tashqari qiynalish kelib 
chiqadigan sindrom. Ko`rish kamaygan paytida tez charchash, og'riq hissi va 
konyunktival qopchadagi begona jism sezgisi, ko'zning qizarishi, bosh og'rig'i
paydo bo`ladi. 
Akkomodatasiya spazmi – bu refraksiyaning doimiy maksimal kuchlanishi
bo’lib, u uzoq obyektlarga qaraganda ham o'tmaydi. Spazmining rivojlanishi
refraksiya anomaliyalariga , xira yoritishga va M-xolinomimetikani qo'llaganda 
vujudga keladi. Bemorlar uzoqni ko'rish qobiliyatining buzilishidan, shuningdek 
yaqin joyda ishlaganda tez charchashdan shikoyat qiladilar. Ko'zning zo`riqishi 
tufayli asosiy nur sindirish fokus oldingi tomonga siljiydi va hatto 
emmetroplarda miopik refraksiya paydo bo`ladi. Shuning uchun bunday spazmga 
soxta miopiya ham deyiladi. 
Akkomodatsiya falaji - siliyar mushakning parasimpatik innervatsiyasi 
buzilishidan kelib chiqadi. Sabablari: M-antixolinergik dorilarning haddan 
tashqari dozasi, botulizm, difteriya, ichak infeksiyalari, shikastlanishlar va 
miyaning yallig'lanish kasalliklari. Akkomodatsiya falaj bo'lgan taqdirda, eng 
yaqin nuqta uzoq nuqta bilan birlashib qoladi va bemorlar yaqin masofani ko`ra 
olmay qoladilar. 
Presbiopiya (yunoncha presbys - keksa odam, opsis - ko'rish) – gavharning 
qotishi evaziga akkomodatsiyaning pasayishi. Presbiopiyaning dastlabki belgilari 
40-45 yoshda kuzatiladi. Sekin-asta akkomodatsiya hajmi kichrayadi va 65 
yoshdan oshgan odamlarda falaj holga keladi.

---

115 
Presbiopiyani tuzatish yaqinni ko`rishni yaxshilash bilan boshlanadi. 
Ko'zoynakning razmeri bemorning yoshiga bog'liq, Shunday qilib, 40 yoshida, 
emmetropga yaqinni ko`rish uchun ko'zoynaklar kerak bo'ladi, ular +1.0
dioptriyadan boshlanadi. Keyingi har 5 yilda +1,0 diopter qo'shiladi, 60 yil ichida 
maksimal +4.0 dioptergacha etadi. Bunday linzalarning optik kuchi ko'zdan 30-33 
sm. masofada ishlash uchun yetarli. 45 yil ichida miopi-1 diopterlari bilan, sinishi 
quvvati -1 + 1 + 0,5 = + 0,5 diopterga yaqin bo'lishi uchun ko'zoynak kerak; 
• 45 yoshida gipermetropiya +3 diopter bilan, yaqinni ko’rish uchun + 3 + 1 + 0,5 
= 4,5 diopterli ko'zoynak kerak. 
Klinik refraktsiyaninig alohida turlari 
Emmetropiya 
Emmetropiya bilan ko'rish uzoqda ham, yaqinda ham yaxshi. Yaqinda 
ishlayotganda, faqat presbiopiya rivojlanishi bilan emmetropda ko'rishning 
pasayishi haqida shikoyatlar paydo bo'ladi.
Gipermetropiya ko'zning nur sindirish kuchining yetishmovchiligi yaqin 
masofaga akkomodatsiya kuchlanishi tufayli tuzatiladi. Yengil va o'rtacha 
gipermetropiya bo'lsa, masofadan ko'rish buzilmaydi. Yoshi o`tishi bilan, 
ko'zning uyg'unlik qobiliyati pasayganda, hatto zaif va o'rtacha darajadagi 
gipermetropiya bo'lsa ham, uzoqdan ko'rish yomonlashadi. Oqibatda bu shaxslar 
presbiopiyaning tez rivojlanishi bilan ajralib turadi. 
Tuzatilmagan gipermetropiya bo'lgan bolalarda, ayniqsa anizometropiya bo'lsa, 
binokulyar ko'rish shakllanishi buziladi, ambliopiya va hamkor birlashtiruvchi 
g’ilaylik rivojlanadi. 
Miopiya 
Miopiya - siliyar mushaklarining zaiflashishi oqibatida ko'rish o`tkirligining 
pasayishi bilan tavsiflanadi. Biroq, yaqinni ko`rishga akkomodatsiya deyarli talab 
qilinmaydi. Uzoq nuqtani aniq ko'rish, ayniqsa yuqori miopiya bilan, 
konvergensiyaning doimiy kuchlanishiga olib keladi. Silliyar mushaklarining 
doimiy zo'riqishi mushaklar astenopiyasining paydo bo'lishiga va binokulyar 

---

116 
ko'rishning buzilishiga olib keladi (divergent g’ilaylikning paydo bo'lishi 
bilan).Tug'ma va orttirilgan miopiya jarayoni bilan bir-biridan ajralib turadi . 
Yil davomida progressiv bo'lmagan (statsionar) va progressiv bo’lganlarga 
bo`linadi. Tug'ma miopiya odatda o`zgarmaydi. 
Etiologiyasi va patogenezi 
Tug'ma miopiya erta chala tugilgan chaqaloqlarda eng ko'p uchraydi . Buning 
sababi -7 oylik homilada orqa skleraning churrasi, shox parda va linzalarning 
to`liq shakllanmasligi oqibatida bo'ladi. To'liq muddatli chaqaloqlarda tug'ma 
miopiya odatda irsiy omillar, toksoplazmoz yoki gavhar tuzilishining tug'ma 
anomaliyalari tufayli yuzaga keladi. 
Orttirilgan miopiya quyidagi omillar ta'siri ostida paydo bo'ladi va 
rivojlanadi: 
• irsiyat. Yuqori darajadagi miopiya autosomal retsessiv irsiyat turiga ega, o'rtacha 
va kuchsiz - autosomal dominant; 
• atrof-muhitning noqulay sharoitlari (yorug'likning yomonligi, vitamin 
yetishmasligi, oqsilning yetishmasligi va boshqalar), ayniqsa yaqin masofada uzoq 
vaqt ishlashi bilan; 
• akkomodatsiyaning birlamchi zaifligida ko'z olmasining kompensatsion 
cho`zilishiga olib keladi; 
Yashash sharoitning og’irligi, oqsilli va vitaminli ovqat yetishmasliklari doimiy 
akkomodatsiyali spazmiga olib keladi va miopiya paydo bo’ladi. 
• ko'z orqa sklerasi yetishmovchiligi ko`z olmasining oldi va orqa parametri 
o`sishiga olib keladi. 
Yuqori miopiya asoratlari 
Ko'z olmasining turli xil tuzilmalari yetishmovchiliklari yuqori miopiyada 
ko'proq uchraydi, bu holda miopiya murakkab deb ataladi. Asoratli katarakta, 
shishasimon tananing suyulishi, shishasimon tana membranasining ajralishi, 
ko'zning to'r pardasi va xoroidning turli distrofiyalari va ko’z tubidagi o'zgarishlar. 
Ko’z tubidagi o'zgarishlar ko’ruv nervidan boshlanadi. Dastlabki bosqichlarda 
miopik konus paydo bo'ladi - bu zonadagi xoroideya va to’r pardaning distrofiyasi 

---

117 
tufayli ko’ruv nervi diski yaqinida yarim oy shaklidagi oq chiziq paydo bo’ladi. 
Asta-sekin distrofiya zonasi kengayadi va ko’ruv nerv diskining butun atrofini 
to'liq egallaydi. Buning natijasida soxta stafiloma hosil bo'ladi. Atrofiya zonasi
to’r pardaning markaziy mintaqasiga tarqalishi bilan ko'rishning keskin pasayishi 
kuzatiladi. Juda og'ir holatlarda sklera ko’ruv nervi diskining yoniga cho'zilib 
ketadi, bu esa skleraning ochilib qolishiga va haqiqiy orqa stafilomaning 
shakllanishiga olib keladi. Ko`z olmasining cho'zilishi qon tomirlari tanasida qon
aylanishining kamayishi bilan birga bo’ladi. Natijada, shishasimon tanada 
xiralashish kuzatiladi, xorioretinal distrofik o'choqlar hosil bo'ladi (masalan, Fush
joyi). Ko'z olmasi hajmining kattalashishi dentatsiya chizig'idagi to’r pardaning 
periferik zonasining yupqalashishiga olib keladi, buning natijasida periferik retinal 
distrofiyalar paydo bo'ladi, bu ko'pincha uning yirtilishi va ajralishiga olib keladi 
(5.13-rasm). 
rasm 5.13. Miopik konusning oftalmoskopik tasviri 
Progressiv miopiyani oldini olish va davolash 
• o'z vaqtida skleroplastik operatsiyalari qo`llaniladi . Sklero- plastik 
mustahkamlash operatsiyalari ko'zning old va orqa hajmining oshishi va 

---

118 
miopiyaning har yili 1,0 dioptriyaga yoki undan ko'prog'iga ko'payishini to`xtatish 
bilan izohlanadi. 
Skleraning orqa qismiga kavisli igna bilan mustahkamlash uchun tenon 
bo'shlig'iga maydalangan maxsus jellar kiritiladi. Sklerotomiya jarrohligining yana 
bir turi kollagen shimgichni, allosklerani va boshqa materiallarni episkleral 
bo'shliqqa, ko'zning orqa qutbiga kiritishga asoslangan. Ammo, bu operatsiyalar 
har doim miopiya rivojlanishini to'xtata olmaydi. O`zbekiston respublikasida 
qo`yning yuragi pardasidan ksenotransplantat (2003) R.O. Muxamadiev tomonidan 
yaratilgan. Ksenotransplantat bilan yupqalashgan sklera qobig’ini mustahkamlash 
yaxshi natija beradi.

---

119 
rasm 5.14. Progressiv miopiyada ksenoskleraplastika operatsiya jarayonlari 
Yuqori miopiyasi bor kishiga yengil rejim ko'rsatiladi, jismoniy faoliyatni 
cheklash kerak. Periferik retinal distrofiya bo'lsa, to’r pardaning ajralishini oldini 
olish uchun lazer yordamida profilaktik to’r parda koagulyatsiyasi amalga 
oshiriladi. 
Astigmatizm 
Astigmatizmning klinik xususiyatlari shox parda nur sindirish turining 
alomatlari bilan belgilanadi. Tuzatilmagan astigmatizmda ko'rish charchog’i, 
astenopiya va spazm tezda yuzaga keladi. Bolalarda astigmatizmni tuzatish 
bo'lmasa, ambliopiya va binokulyar ko'rish shakllanishining buzilishi rivojlanadi. 

---

120 
Kattalardagi tuzatilmagan astigmatizm ko'pincha surunkali doimiy 
blefarokonyunktivit bilan murakkablashadi. 
AMETROPIYA KORREKSIYASINING PRINSIPLARI 
Ametropiyani tuzatishning maqsadi ko'zning va ko'z to'r parda optik 
tizimining asosiy yo'nalishini birlashtirish uchun sharoit yaratishdir. Ko'pincha, 
ko'zning oldida (ko'zoynak yoki kontakt linzalari) joylashtiruvchi qo'shimcha 
optik tizim qo'llaniladi. Ikkinchi usul turli xil jarrohlik usullari yordamida ko'z
optik tizimining (shox pardasi yoki optikasi) tarkibiy qismlaridan birining nur
sindirish kuchini to'g'ridan-to'g'ri o'zgartirishdan iborat. 
Ko'zoynak - bu nur sindirish xatolarini, yaqin joy(presbiopiya) va (uzoqni
ko`rishni, g’ilaylik- strabizmus, diplopiya) tuzatishning eng qadimgi va keng 
tarqalgan usuli. Ko'rishni to'g'rilash uchun sferik (sferik ametropiya va 
presbiopiyani tuzatish uchun), silindrsimon (to'g'ri astigmatizmni tuzatish uchun) 
va prizmatik (geteroforiya, mushaklarning parezi, g’ilaylik bilan ikki tomonlama 
ko'rish qobiliyatini tuzatish) linzalar qo`llaniladi . 
Ko'zoynak linzalarini qo'llash keng imkoniyatlardir. Ko'zoynakni taqishning 
kamchiliklari:
-2,0 dan ortiq diopterlarning anizometropiyasi uchun to'liq tuzatishni qo'llashning 
iloji yo'qligi,
-katta obyektiv kuchi bilan ko'rish maydonining cheklanishi
- yuqori darajadagi ametropiya bilan maksimal ko'rish o`tkirligini olish mumkin 
emasligi. 
Gipermetropiya musbat linzalar yordamida tuzatiladi. Odatda, 
gipermetropiyani tuzatish zarurati 4 diopterdan oshsa qo`llaniladi. Ammo,
uzoqni ko'rishning pasayishi, vaqtincha yoki doimiy birlashtiruvchi g’ilaylik va 
astenopiya bo'lsa, gipermetropiya darajasi pastroq bo'lgan ko`zoynak buyuriladi. 
Gipermetropiyaga ko'zoynaklar doimiy taqish uchun buyuriladi. Tuzatish uchun 
eng yuqori darajadagi ko'rish qobiliyatini beradigan kuchli musbat linzalardan 
foydalaniladi.

---

121 
Astenopik shikoyatlarni saqlab turishda, yaqinroq ishlash uchun qo'shimcha 
kuchliroq musbat linzalar buyuriladi. Gipermetropiya 3,0 dioptriyadan yuqori
bo'lgan 3 yoshgacha bo'lgan bolalarda gipermetropiya darajasidan past 1,0 diopter 
doimiy linza belgilanadi. Bu ko'rish buzilishini va konvergent strabizm va 
ambliopiya paydo bo'lishining oldini olish uchun kerak. 
• Miopiya sochilgan (salbiy) nurli linzalar bilan tuzatiladi. Soxta miopiya 
bo'lsa, tadqiqot o'tkazish kerak. Zaif miopiya (1,0 diopter va undan yuqori) bo'lsa 
ham, ko'rishning sezilarli darajada pasayishi (0,2-0,3 gacha) mavjudligi sababli, 
hatto oz miqdordagi miopiya bo'lsa ham, ko`rishni tuzatish buyuriladi. Miopiya 
bilan 3,0 dioptergacha, odatda faqat uzoqni ko`rish uchun ko'zoynak tavsiya 
etiladi. Yuqori miopiya bilan ko'zoynaklar doimiy taqish uchun buyuriladi.
Yaqinda ishlayotganda zaif siliyar mushaklar yukni kamaytirish uchun o'rta va 
yuqori miopiya bo'lgan bemorlarga ko`z oynak qo'shimcha yordam bo`ladi. 
Tug'ma miopiyada ambliopiya rivojlanishini va uzoqni ko'rish qobiliyatini 
buzmaslik uchun ko'zoynak tanlangandan darrov buyuriladi. 
• Astigmatizm, agar u to'g'ri shakllangan bo'lsa, ko'zoynak yordamida 
tuzatiladi. Oddiy astigmatizmni tuzatish uchun silindrsimon linzalar qo'llaniladi. 
Murakkab va aralash astigmatizmni tuzatish sferik va silindrsimon komponentni 
birlashtirgan linzalar yordamida amalga oshiriladi. Astigmatizmni tuzatish tanlovi 
juda murakkab. 
• Anizometropiyani ko'zoynak bilan yo'q qilish mumkin. Linza kuchidagi
farq 2,0 dioptrdan oshmaydi. Buning sababi shundaki, ikkala ko'zning sindirishini 
tenglashtirilganda, aneyikoniyani kuchaytiradi. Shuning uchun ikkala ko'zning
refraksiyasida katta farq bulsa kontakt linzalari yoki ikkita linzadan iborat maxsus 
izekonik ko'zoynaklar qo'llaniladi. Agarda ikkala ko'zda ham ko'rish qobiliyatini 
maksimal darajada oshirish imkoni bo'lmasa kontakt linzadan foydalanish 
mumkin 

---

122 
Kontakt linzalar 
Kontakt linzalarini keng qo'llash amaliy qo'llanma 20-asrning o'rtalarida 
boshlangan. Kontakt linzalari shox parda bilan bevosita aloqada bo'lib, uning 
yuzasida ko'z yoshi plyonkasining kapillyar tortilishi tufayli ushlab turiladi. 
Kontakt linzaning afzalliklari: yuqori darajadagi ametropiyaning ko'rish 
maydoniga salbiy ta'sirning yo'qligi, miopiya bilan maksimal ko'rish o`tkirligini 
olish (ayniqsa yuqori), astigmatizmni yanada mukammal tuzatish, shuningdek
aralash astigmatizmni to'g'irlash va shox parda nuqsonlari bilan bog'liq bo'lgan 
buzilishlarni bartaraf etiladi. Biroq, ko'zoynakni to'g'rilashdan farqli o'laroq, 
kontakt linzalari yordamida asoratlar rivojlanishi ko`proq kuzatiladi. 
Qattiq va yumshoq kontaktli linzalar materialiga qarab ajralib turadi.Qattiq 
kontaktli linzalar turli xil astigmatizmni, yuqori darajadagi sferik ametropiyani 
tuzatish uchun ishlatiladi va keratokonusdagi astigmatizmni davolash uchun ham 
qo`llaniladi. Qattiq kontaktli linzalar har bir bemor uchun individual ravishda 
tayyorlanadi, ularning orqa yuzasi shox pardaning old yuzasini to'liq takrorlaydi. 
Yumshoq kontaktli linzalar ametropiyani tuzatish uchun, shuningdek 
kosmetik va terapevtik maqsadlarda ham qo'llaniladi. 
• Tuzatuvchi yumshoq linzalar sharsimon ametropiya, anizometropiya, 
presbiopiya (bifokal va multifokal yumshoq kontaktli linzalar) va kichik 
astigmatizmning kichik darajalarini (torik yumshoq kontaktli linzalarni) qoplash 
uchun ishlatiladi. Yumshoq kontaktli linzalarni taqish va almashtirish tartibi
linzalarning materialiga qarab har xil bo'lishi mumkin. 
• Kosmetik linzalar ko'zning old qismidagi tug'ma va shikastlanishdan 
keyingi o'zgarishlarni (shox pardaning xiralashishi, aniridiya, qorachiqning 
deformatsiyasi) niqoblash uchun ham foydalaniladi. 
- Terapevtik maqsadlarda kontaktli linzalar shox pardani qo'shimcha 
ravishda keratopatiya vaqtida qoplaydi. Keratopatiya paytida desetemotosel 
paydo bo'ladi shox pardaning mayda shikastlanishi bilan teshilish xavfi bor .
Bundan tashqari, linzalar dorilar bilan to'yinganligi davolashning natijasini 
kuchaytiradi. 

---

123 
Kontakt linzaga qarshi ko'rsatmalar: ko'z qovoqlarining yallig'lanish 
kasalliklari, konyunktiva, shox parda, lakrimal kanallarning obstruktsiyasi, ko'z 
yoshi buzilishi, pterigium, pingvekula va ruhiy kasalliklar. 
Kontakt linzalaridan foydalanish gigiena qoidalariga rioya qilish va ularga 
g'amxo'rlik qilishni talab qiladi, bemorga ushbu talablarga rioya qilish 
muhimligini tushuntirish kerak. 
Kontakt linzalarini ishlatishdagi asoratlar, birinchi navbatda, foydalanish 
qoidalariga rioya qilish bilan bog'liq. Kontakt linza deformatsiyalangan bo`lsa 
shox pardaning mexanik shikastlanishiga olib kelishi mumkin. Infeksiya bo'lsa, 
keratit rivojlanadi (amyobik keratit ayniqsa xavflidir). Bundan tashqari, kontakt 
linzalar yetarli darajada tozalanmasa toksik-allergik konyunktivit va keratit 
rivojlanishi mumkin. Linzalarni taqish va almashtirishning buzilishi surunkali 
korneal gipoksiyasiga, uning neovaskulyarizatsiyasi va boshqa o'zgarishlarga olib 
keladi. 
Jarrohlik tuzatish Ta'sir doirasiga qarab, shox pardaning va gavharning 
operatsiyasi ajralib turadi. 
Shox parda jarrohligi miopiya bilan oldingi radial keratotomiya, miopiya 
keratomielizi va eksimer lazer tuzatish qo'llaniladi. Ularning maqsadi shox 
pardaning nur sindirish qobiliyatini yaxshilashdir. 
Oldingi radial keratotomiya shox parda bo'ylab chuqur kesmalar orqali 
amalga oshiriladi. Operatsiyaning mohiyati quyidagicha: kesma bilan zaiflashgan 
shox pardaning tashqi qismi ko'z ichi bosimi ta'sirida shishib ketadi, buning 
natijasida markaziy qism tekislanadi. Kamchiliklari: yuqori miopiya bilan 
cheklangan refraksiyalarda foydalanish, shox parda mexanik xususiyatlarining 
yomonlashishi, operatsiya natijalarining qaytalanishi. 
• Miopiyak keratomiliz. Maxsus mikrotom yordamida shox parda yuzasi 
("qopqoq") kesiladi. Keyin shox pardaning chuqur qatlamlarining bir qismi olib 
tashlanadi va «qopqoq» joyiga qo'yiladi. Natijada shox pardaning markaziy 
qatlamlari tekislanadi. Ushbu turdagi operatsiya miopiya uchun 6.0 dan ortiq 
dioptriyada qo'llaniladi. 

---

124 
• Eksimer lazer jarrohligi shox pardaning hozirgi mexanik eksizatsiyasini 
almashtiradi. Fotorefraktiv keratektomiya oldingi radial keratotomiyaning 
analogidir, lazerli intrastromal keratomiliaz esa miopiyak keratomielizdir. 
Gipermetropiya bilan shox pardaning sinishi termokeratokoagulyatsiya va 
fotorefraktiv keratektomiya yordamida erishiladi. Buning uchun shox parda 
atrofiga termal yoki lazer koagulyatsiyasi qo'llaniladi, bu shox pardaning 
kollagenini siqilishiga olib keladi. Natijada shox pardaning halqasi torayib, 
markaziy qismi shishib ketadi. Kamchiliklari: shox pardaning shaffofligi, 
giperkorreksiya, aberatsiyaning kuchayishi. 
Refraksiyani ko'z ichidagi sun'iy implantatsiya bilan gavharni olib tashlash,
qo'shimcha salbiy yoki ijobiy ko'z ichi linzalarini implantatsiyalashni o'z ichiga 
oladi. Ushbu operatsiyalar miopiya va gipermetropiyaning yuqori (20,0 
dioptergacha) darajalarida qo'llaniladi. Kamchiliklari: operatsiyada (qon ketish) va 
operatsiyadan keyingi davrda (yallig'lanish, to’r parda shikastlanishi , astigmatizm) 
asoratlari