Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

5.2.
 
Marketing dasturini ishlab chiqish ketma-ketligi va 
asosiy bo‘limlari 
 
Marketing dasturi (biznes-reja)ning qat’iy belgilangan shakl va struktura 
(tuzilma) lari yo‘q. Biroq qoidaga ko‘ra, unda quyidagi asosiy bo‘limlar 
ko‘zda tutiladi: 
-titul varag‘i; 
-rezyume yoki biznes-rejaning qisqacha bayoni; 
-biznes tarixi (agar korxona mavjud bo‘lib, faoliyat yuritayotgan 
bo‘lsa); 
-mahsulotlar (xizmatlar) tarifi; 
-savdo (o‘tkazish) bozori tahlili; 
-raqobatchilarni tariflash; 
- raqobat strategiyasini baholash va tanlash; 
-ishlab chiqarish rejasi; 
-marketing rejasi; 
-tashkiliy reja; 
-moliyaviy reja va risklarni baholash; 
-tadqiqotlar va ishlanmalar rejasi; 
-takliflar. 
Bundan ko‘rinadiki, ishlab chiqaruvchilar faoliyatining asosiy qismi 
biznes-rejalashtirishda marketing xarakteriga ega. Masalan, “Marketing 
rejasi” bo‘limi nafaqat marketingga bag‘ishlangan. Biznes- rejalashtirishda 
marketing – bu ham loyihalashtirilayotgan mahsulot tarifi, ham bo‘lg‘usi 
savdo-sotiq bozorining tahlili, ham raqobatchilar tahlilidir. 
Korxonani boshqarishga asoslanuvchi faol marketing konsepsiyasi 
marketing dasturi (biznes-reja) strukturasida yaxshi ko‘rinib turadi. 

---

104 
Marketing rejasi biznes-reja ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi. U biznes- 
rejaning bir emas, bir necha bo‘limida tarkibiy qism sifatida qo‘shiladi. 
Mahsulotlar (xizmatlar) tarifi. 
Biznes-rejaning eng muhim qismi 
korxona ishlab chiqarishni rejalashtirayotgan tovar va xizmatlar tarifla- 
nadigan bo‘limdir. 
Korxona yuqori iste’mol qiymatiga ega bo‘lgan tovar ishlab chiqa- rishi 
zarur, ya’ni ularning sotilishidan tushgan foyda iste’molchining uni sotib 
olish uchun qilgan xarajatlariga mos kelishi lozim. Faqat bunday hollardagina 
iste’molchi uning uchun pul to‘lashga rozi bo‘ladi. 
Biznesga yoki firma tarixida yangi sahifa ochilishiga asos bo‘lishi lozim 
bo‘lgan tovar va xizmatlarni tanlash yoki raqobatchilarga nisbatanancha past 
xarajatlar bilan xaridorlarni nisbatan arzon tovarlarga jalb qila borib 
ixtisoslashuv – birinchi navbatda, yuqori sifatni talab qiluvchi va buning 
uchun mukofotli narxlarga ega bo‘lgan (buning uchun raqobatchilar orasidan 
ajralib chiqishni o‘rganish zarur) o‘ta talabchan xaridorlarning alohida 
ehtiyojlarini 
qondira 
olish 
hisobiga 
barqaror 
raqobatbardoshlikni 
ta’minlashni ko‘zda tutadi. 
Tovarning ko‘rgazmali tasvirini ko‘rsatish zarurati o‘ta muhim 
hisoblanadi. Hech bo‘lmasa bitta yangi turdagi tovarning paydo bo‘lishiga 
olib kelmagan g‘oya ostida pul olish juda qiyin bo‘ladi. Tadbirkorlarni 
bankning tovar haqida umumiy tasavvur olish emas, shuningdek, qanday 
holatda, mahsulot qanday qadoqlanishi, uning dizayni, tovarning aniq 
xossalari, uning himoyalanganlik darajasi, narxini asoslanganligi kabilarni 
ham bilish istagi juda hayratlantiradi. 
Bank mutaxassislari uchun tovarning sifati, demak, uning raqobat 
potensiali, uning iste’mol tendensiyalari haqida ham bilish juda muhim, 
chunki tovarni bozorga kirib borish va daromad olish imkoniyatlari ana 
shularga bog‘liq. 
Tovarni tariflash quyidagi savollarga javob berishni ko‘zda tutadi: 
Tovarning aniq tarifi va uning qo‘llanish usullari. Bunda tovarning 
xossalari uning potensial sotib oluvchilar talablariga bog‘liq bo‘lishilozim. 
Tanlangan tovarni qo‘llash tendensiyalari (vaqt o‘tishi bilan uning 
iste’moli o‘sadimi yoki kamayadimi, uni qo‘llashning yangi usullaribo‘lishi 
mumkinmi?) Firma tovarning hayot siklini qanday ahvolda ko‘radi? 
Raqobatchilar 
tomonidan taklif 
qilinayotgan shunga 
o‘xshash 
tovarlarning tashxisi qanday? Tanlangan tovar raqobatchilarning modeliga 
solishtirilganda noyoblikka egami, bozor (iste’molchilar) 
tovarning 
noyobligi, o‘ziga xos xususiyatlari bo‘lishini talab qiladimi? 
Tovarning himoyalanganlik darajasi qanday, ya’ni tadbirkor patentga, 
mualliflik huquqiga, ro‘yxatga olingan tovar markasi va boshqalarga egami? 
Xaridorlar nima uchun raqobatchilarning tovar yoki xizmatlarini emas, 
aynan ushbu tovarni tanlashlarini, ya’ni taklif qilinayotgan tovar qanday 
raqobat ustuvorligiga egaligini tushuntirish kerak. Dasturning ushbu 
bo‘limida narxlarning taxminiy belgilanishini, sotuvdan keyingi texnik 

---

105 
xizmat ko‘rsatish imkoniyatlarini taklif etish mumkin. 
Agar tovarning xossalari uning sotilishidagi ayrim kattaliklardagi 
tebranish - (o‘zgarish)larni – davriylik, mavsumiyliklarni belgilasa, bu haqida 
alohida aytib o‘tish lozim (masalan, avtomobillar – davriy, bolalar chanasi – 
mavsumiy tovar).